Dolarizasyon Nedir? Dolarizasyon Türleri Nelerdir? |2023

Dolarizasyon Nedir?

Dolarizasyon; kişi ya da kurumların ulusal para birimlerini terk edip, yabancı para birimi kullanmasıdır. Dolarizasyonda yabancı para ilk başta değer saklama aracı olarak kullanılmaya başlanır. Yerli paranın değer kaybetmesinden korkan bireyler bu tercihte bulunur. Ülke ekonomisi düzelmez ise piyasanın dolarize olma hızı ve miktarı artar. Hane halkları sadece tasarruflarını dövizde bırakmaktan ziyade günlük alışverişlerini de döviz ile yapar.  Bu değişimi sadece dolar cinsi bakımından düşünmemeliyiz.

Ulusal para dışındaki tüm yabancı para birimleri dolarizasyon olarak kabul edilir. Dolarizasyonun iktisattaki diğer bir tanımı ise para ikamesidir. Yerli para yabancı para ile ikame edilmektedir. Bu süreç yerli para ve yerli ekonomi için kötü bir durumdur. Elde tutulan her bir birim döviz, ülke dışına faizsiz verilen bir borçtur. Ülkede artan miktarda döviz ülke ekonomisinin dışa bağımlılığını arttırır. Bu süreç tasarruf oranlarını da olumsuz şekilde etkilemektedir.

Türleri nelerdir?

Sürecin birçok çeşidi bulunmaktadır.

• Tam (Resmi)

Tam dolarizasyon kendi ulusal parasını tamamen terk edip yabancı bir para birimi kullanması durumudur.

• Kısmi (Gayriresmi)

Bir ülkede enflasyon yükselmişse o ülkenin ulusal para birimi değerini kaybeder. Enflasyonu engellemek ve korunmak amacıyla daha sağlam ve güvenilir yabancı para birimlerine talep artar ve tercih edilir.

• Yarı-Resmi

Ulusal para dışında bir yabancı para biriminin o ülke tarafından resmi olarak kabul edilmiş olmasıdır.

• Finansal

Ülkede ki finansal sisteme güvensizlik ve enflasyon yüzünden kişi ve kurumlar varlık ve borçlarını yabancı para cinsinden tutmaya başlamaktadır.

Tam Dolarize Olmanın Olumlu Etkileri

• Ticaretini yabancı para birimi ile yapan bir ülkenin döviz kuru yüksek ise işlem maliyetleri yükselmektedir. Tam dolarizasyon bu işlem maliyetlerini minimize eder ve ortadan kaldırır.

• Tam dolarizasyonda parası benimsenen ülkenin enflasyon oranına benzerlik gösterme eğilimi vardır. Enflasyon oranlarının düşmesini ve ulusal paranın değer kaybını engeller, risk primini düşürür.

• Ülkenin yabancı ülkelerden kredi almasının maliyeti düşmekte ve bu sayede yatırımlar ve büyüme artmaktadır.

• En önemli kazanç ulusal para riskini minimum etmesi ve ortadan kaldırmasıdır.

Tam Dolarize Olmanın Olumsuz Etkileri

• Ekonomide iç ve dışsal şoklar karşısında döviz kurunun etkisini ortadan kaldırır. Merkez Bankası’nın faiz ve para arzı kontrolünü yok eder.

• Senyoraj gelirini yok eder ve parasal bağımsızlık kaybı ortaya çıkar.

• Merkez Bankası’nın bankacılık sektörüne kaynak aktarmasını engeller.

Finansal Dolarize Olma ve Gelişmekte Olan Ülkeler ilişkisi

Gelişmekte olan ülkelerde yaşanan ve yaşanabilecek krizler nedeniyle büyük ölçüde finansal dolarize olma durumu vardır. Özellikle kırılgan ülkelerde yaşanan enflasyonist süreçte yatırımcılar paralarının değerini korumak için yabancı para birimlerine yönelmektedirler. Gelişmekte olan teknoloji ile birlikte yeni sanal, kripto paralar çıkmaya başlamıştır. Uluslararası Para Fonu Genel Başkanı (IMF) Christine Lagarde dolarizasyona yeni bir boyut getirdi. IMF başkanı, ülkelerin veya kurumların başka bir ülkenin para birimini kabul etmek yerine kripto para tercihi yapabileceğini dile getirdi ve buna; “Dolarizasyon 2.0” dedi.

Türkiye’de Durum

1980 yılında ihracatı artırıcı politikalar sonucu ihracatın ithalatı karşılama oranı yükseldi. Fakat aynı şey enflasyonda olmadı. Bunun sonucunda kurum ve kişiler yabancı para birimlerine yönelimleri arttı. Türkiye’de kriz dönemlerinde ve sonrasında dolarizasyonun yaşandığı gözlemlenmektedir. En yüksek yaşanan yıl ise yani döviz mevduatı/toplam mevduat oranın en yüksek olduğu yıl 2001 yılıdır. Özellikle 1994, 1995 ve 2001 yıllarında dolarizasyonun hızla arttığı gözlemlenmektedir. Aşağıda ki grafikte görüleceği üzere 2001 krizinden sonra artan dolarizasyon 2002’den sonra düşüşe geçmiş 2010 yılında tekrar artışa geçmeye başlamıştır.

Ekonomisi Tam Dolarize Olmuş Ülkeler

Dolar: Virgin Adalar, Ekvador, Panama, Turks ve Caicos Adaları vs.

Euro: Kosova, Andorra, San Marino, Karadağ, Cebelitarık, Karadağ vs.

Ruble: Abhazya, Güney Osetya

Türk Lirası: KKTC

Gayriresmi Dolarize Olmuş Ülkeler

Türkiye, Azerbaycan, Arjantin, Gürcistan, Kosta Rika, Uruguay vs.

Ölçümü Nasıl Yapılır?

Burada temel kıstas ülkedeki yabancı para olduğu için ölçümü de yabancı paranın ülkedeki ulusal paraya veya tüm paraya oranı şeklinde olmalıdır.

• Dolaşımdaki Para + Yerli Para Mevduatı + Yabancı Para Mevduatı(M2Y) / Yerli Para Mevduatı + Dolaşımdaki Para (M2)

• Döviz Mevduatları/Toplam Mevduat

https://www.youtube.com/watch?v=UfGn5mirY4w

Yazar: Zeynep Yörük

Dolarizasyon İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Dolarizasyon Ekonomi İçin Kötü Müdür?

Ülkenin kendi parası yerine yabancı para birimini kullanması ülke ekonomisini diğer ülkelerden gelen şoklara karşı kırılgan hale getirir. Ülke kendi parasının ekonomiye olumlu etkilerinden mahrum kalır. Bu açıdan bu durum ekonomi için kötüdür. Buna rağmen bunun önüne geçilebilmesi için bağımsız merkez bankası altında pozitif, mantıklı kararlar alınmalıdır. Vatandaşların, ülke para birimine güveni tesis edilmelidir.

Kaynaklar

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/466302

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/70082

https://businessht.bloomberght.com/piyasalar/haber/1584840-dolarizasyon-nedir