Finansal Bulaşıcılık
Bir yada birkaç ekonomide oluşan ekonomik ve finansal sorunlar kapsamında uluslararası yatırımcıların endişelenmeleri ve bu nedenle sorunun çıktığı ekonomilerdeki yatırımlarını hızla çekmeleri ve bu şekildeki olumsuz yatırım koşullarının diğer ülkelerin finansal sistemine yayılması halinde oluşan para akışına denir.
İktisat alanında tanım konusunda farklı görüşlere sahip bir çok kişi olmakla birlikte; örneğin Forbes ve Rigobon bu durumu “şok sonrası hareketlilik” olarak tanımlamıştır. Corsetti ise “psikolojik paniklerin sebep olduğu sürü psikolojisi” olarak adlandırmıştır.Farklı yorumlar arasında en çok kulanılan 5 tanımı ölçme ve formül açısından derleyen Pericoli şöyle açıklamıştır;
Finansal Bulaşıcılık Tanımları
1)Bir ülkede oluşan krizin diğer ülkede kriz çıkma olasılığını artırması
2)Bir ülkede oluşan fiyat farkının diğerlerine sıçramasına yol açması
3)Ürün fiyatlarının artışının diğer ülkeleri etki altına alması
4)Ülkelerin birbirine bağımlılığından kaynaklı sıçrama yaşanması
5)Oluşan şokun yine bu bağlılık nedeniyle ithalat ve ihracatı,ülkelerin politikalarını, ekonomilerini etkileyerek diğer ülkelere sıçraması.
Örneğin; 1990 yılında para akışının en çok yoğun olduğu ülkeler (Kore, Malezya, Tayland, Filipinler ve Endonezya) Asya şokundan en çok zarar gören ülkeler olmuştur. ABD’nin Japon yeni karşısında değer kazanması sonucu oluşan kriz, bu ülkelerden hızla paraların geri çekilmesine ülke ekonomilerinin çöküşüne sebep olmuştur. Para çekmekle yetinmeyip ekonomilerini kurtarmak, likitide kısıtını arttırmak için diğer ülkelerdeki paralarını da çekerek o ülkelere de yayılmasına sebep olmuştur. Bu çöküş Latin Amerika ülkelerine kadar yayıldı, GSYH miktarları düştü, işsizlik azaldı, faiz arttı. Gelişmekte olan ülkeleri aşıp sanayilesmiş ülkeleri de etkisi altına aldı.
Özellikle kriz dönemlerinde oluşan bu ekonomik şoklar 2002 de Türkiye’de olduğu gibi diğer ülkelerde de ekonomik açıdan kritik dönemlerinde bulaşıcılığın oluşmasına sebep olmuştur. Günümüzde krizlerin sonucu olarak görülse bile bundan birkaç sene önce ticaret, istihdam alanlarını kapsamakla birlikte bankaların batma, iflas durumlarını açıklamak için kullanılmaktaydı. Yine benzer şekilde ABD’de 2007 yılında faizlerin artmasından dolayı meydana gelen kriz, konut yatırımlarını etkileyerek hızla yatırımcıların geri adım atmalarına neden olmuştur. ABD’nin ardından 2011 yılında Yunanistan’ın da bu durumdan etkilenmesi sonucunda ortak pazar oluşturdukları tüm ülkeler bulaşıcılığa yakalanmışlardır. ABD likitideyi arttırarak önlemeye çalışmış fakat yine de bulaşıcılığın önüne geçememiştir. Kriz dönemlerini nasıl anlayabileceğimiz konusuna gelecek olursak; ülkelerdeki hisse senetleri bize istediğimiz bilgiyi alabilmemizi sağlayacaktır. Kriz dönemlerinin ölçülmesi için ayrıca kullanılan 4 farklı yol vardır.
Kriz Dönemlerinin Tespit Edilmesi
Bunlar;
- ARCH-GARCH modelleri yani ülkeler arası bağlılığı sağlayan mekanizmaların ölçümlerinin sonuçlarını bulmak.
- Spesifik mekanizma akışlarının kontrolleri
- Kointegrasyon ölçüm teknikleri
- Korelasyon katsayılarının ölçüm sonucu verileri
Bulaşıcılık ülkeler arasında değişkenlik gösterdiği için net bir çözüm yolu bulmakta zorlanabiliriz fakat kısa vadeli yatırımlarla uzun vadeli faiz azaltma yoluna giderek,devlet denetimi göz ardı edilmeksizin kontrollü davranılarak yatırımcıların tedirginliğini bir nebzede olsa azaltmak mümkün olmakla birlikte bulaşıcılığa zemin hazırlayan finansal şokların oluşması da engellenebilir.
Yazan: Nimet CENİK
