Gri Liste Nedir? Piyasa için Neden Önemli? | 2023

Gri Liste veya Gri Listeleme

Gri liste ya da gri listeleme (greylisting), Uluslararası Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mali Eylem Görev Gücü’nün (FATF)  bir ülkeyi daha sıkı ekonomik izleme ve düzenleme altına almasıdır. Bir ülke gri listede yer alıyorsa görev gücünün yani FATF’nin kara para aklama ve terörün finansmanıyla mücadele konusunda standartlarını tam olarak karşılamadığını göstermektedir. Gri listede olan ülkeler finansal yatırım / pörtföy yatırımı konusunda sıkıntı yaşarlar.  Türkiye günümüzde gri listede yer alan ülkelerden biridir.

Financial Action Task Force kısaca FATF Nedir?

Financial Action Task Force kısaca FATF, Türkçe’ye Uluslararası Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Finansal Eylem Görev Gücü olarak çevrilebilecek; kara para aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadele etmek amacıyla 1989 yılında kurulmuş uluslararası bir örgüttür.

Organizasyonun birinci amacı bu mali suçlarla küresel ölçekte mücadele etmek için politikalar geliştirmek ve ülkeleri de bu konuda teşvik etmektir.

FATF oldukça önemli bir organizasyon olup uluslararası düzeyde ülkeler ve sermayedarlar tarafından dikkate alınmaktadır. Finansal ve mali suçlarla ilgili küresel düzenleyici ortamın şekillendirilmesinde önemli bir etkiye sahiptir. FATF, kara para aklama ve terörün finansmanı alanında ortaya çıkan tehdit ve zorlukları ele almak üzere tavsiyelerini düzenli olarak güncellemektedir. Örneğin kripto paranın gelişim süreciyle beraber bu piyasaları da yakından takip etmeye başlamıştır.

FATF 3 adet liste oluşturmaktadır. Bunlar kara liste (blacklist), gri liste (greylist) ve beyaz listedir (whitelist). Ülkelerin FATF ile uyumlu çalışması ve kendilerini kanunlarını organizasyonun isteklerine göre güncelleme durumuna göre bu listelerden birinde yer alırlar.

• Kara Liste: Bir ülke  Kara Para Aklamayı Önleme (Anti-Money Laundering kısaca AML) Uyumluluk Esasları ve Terörün finansmanı ile mücadele (Combating Financing of Terrorism kısaca CFT) esasları, FATF standartlarını karşılamıyor ve bu kriterleri karşılamaya yönelik iyileştirme için gözle görülür bir çaba göstermiyorsa kara listeye alınır.
• Beyaz liste: Bir ülkenin AML ve CFT programları, FATF yönergeleriyle uyumlu ise ve ülke de uyumu sürdürmek için aktif olarak çalışıyorsa beyaz listededir.
• Gri liste: Bir ülke Kara Para Aklamayı Önleme ve Teörün finansmanı konusunda FATF ile çalışıyor ama FATF’nin kriterlerini karşılamıyorsa Gri listede yer alır.

Gri Listeye Giren Bir Ülkeye Ne Olur?

FATF’nin yayınladığı kara listeye ya da gri listeye girmenin ülkenin ekonomisi ve finansal sistemi açısından çeşitli sonuçları vardır. Gri listeye giren ülke ekonomik açıdan zarar görür. Bu zararın önemli sebepleri; Kara para aklama ve terörün finansmanı ile mücadele amacıyla oluşturulan kurallara uyulmaması nedeniyle uluslara arası etkileri yüksek finansal kurumların (Örneğin Citibank, Deutche Bank, Goldman Sachs, Visa, Mastercard, Paypal) ve büyük şirketlerin bu ülkelere çeşitli yaptırımlar uygulamasıdır. Bu şirketler listelerde yer alan ülkelere yatırım tavsiyesi vermekten ve yatırım yapmaktan çekinirler.

Bu bankalar ve şirketler kendi ülkelerindeki iç hukuk kuralları ile paralel olarak listelemeye alınan ülkelerle ilişkilerini bitirir ya da minimum şekilde tutarlar. Bu ülkede yer alan bir şirkete para transfer ederken, para transfer ettikleri şirketin sicili için özel raporlar hazırlatmaları gerekmektedir. Bu da hem risk hem de maliyet demektir.

Ülkenin listelemeye girmesinin ekonomik sonuçları şu şekilde özetlenebilir;

• Bu ülkeye yapılan veya bu ülkeden yapılan sınır ötesi parasal:/finansal işlemler kısıtlanabilir.
• Gri listelemeye giren ülkenin kredi bulmasında, tahvil ihracında zorluklar oluşur.
• Ülkeye yapılan doğrudan yabancı yatırım girişlerini sınırlayabilir.
• Kara liste ve gri listeye girmek ülkenin finansal ve ekonomik itibarına zarar verir.

Örneğin Kara liste’de yer alan üç ülke i) İran ii) Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) ve iii) Myanmar ayrıca uluslararası ambargoya da tabidirler

Gri listeye girmenin ekonomik sonuçlarını araştıran bazı akademik sonuçlar, listeye girmenin etkileri hakkında ilginç ipuçları sunmaktadır. Bu araştırmalar şöyledir;

• Doğrudan yabancı yatırım (DYY) girişlerinde (fabrika gibi, şirket satın alma gibi) önemli bir azalış söz konusu olmaktadır. Bir ülkenin FATF puanları düşük ise doğrudan sermaye girişi, ülke GSYİH’sının %2’si kadar ve kara listede ise DYY/GSYİH oranı yüzde 5 kadar azalmaktadır. Doğrudan yabancı yatırım girişleri özellikle gelişmekte olan ülkeler için önemli bir sermaye kaynağı olduğundan etki kayda değer büyüklüktedir. (Link)
• Bir akademik çalışma 2004-2014 yılları arasındaki SWIFT verilerini analiz etmiştir. Bu analize göre FATF tarafından Gri Listeye alınmak, listeye alınan ülkenin dünyanın geri kalanından aldığı ödemelerde %10’a varan bir azalmaya yol açtığını göstermiştir. Kısaca ülkeden çıkan parada değişim olmazken ülkeye giren para miktarı %10 azalmıştır. Listeye alınan ülkeler için önemli bir büyüklüktür. (Link)
• 2010-2015 yılları arasında bankalara olan yabancı para girişleri üzerine yapılan bir analize göre bu listeye alınan bir ülkenin, sınır ötesi finansal yükümlülüklerini yerine getirmesinde %16 oranında bir düşüş olmaktadır (Link)
• Makine öğrenmesi (machine learning) tekniği kullanılarak yapılan bir çalışmada; Gri listeye alınmanın ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası GSYİH’da önemli düşüşlere yol açtığı bulunmuştur. Buna göre bir ülke listeye alındığından GSYİH’sı ortalama %7.6 düşmektedir. Ülkeye Doğrudan yabancı Yatırım/GSYİH oranı %3, portföy yatırımları /GSYİH %2.9 ve diğer yatırımlar/ GSYİH ise yüzde 3.6 azalmaktadır.

Türkiye Gri Listeden Çıkarsa Piyasalar Nasıl Etkilenir?

Bir ülkenin gri listeden çıkarılması o ülkenin ekonomisi için oldukça güzel bir gelişmedir. Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülke listelemeden çıkarsa ekonomisi pozitif etkilenir.

Türkiye Gri listeden çıkarılırsa ekonomik etkileri şöyle olabilir;

• Ülkeye doğrudan yabancı yatırım girişi ve sıcak para girişi hem kolaylaşır hem de artar.
• Ülkenin sermayeye ulaşma maliyeti (faizler) yabancı girişleri sayesinde ucuzlar. Yani faizler orta ve uzun dönemde düşer.
• Ülkenin uluslararası piyasada itibarı yükselir.
• Tahvil, Eurobond ve sukuk ile borçlanma maliyetleri azalır.
• Ülkenin döviz stoku artar.
• Orta ve uzun vadede enflasyonu ve işsizlik oranını azaltır.
• CDS oranlarını düşürür

Hangi Ülkeler Gri Listede Yer Almaktadır?

FATF’nin kendi sitesinde listeler sürekli güncellenmektedir. Hali hazırda 23 ülke bu listede yer almaktadır. Türkiye de bu listede yer almaktadır.

27 Ekim’de açıklanan son listeye göre gri listede olan ülkeler şunlardır;

1. Barbados
2. Bulgaristan
3. Burkina Faso
4. Kamerun
5. Hırvatistan
6. Demokratik Kongo Cumhuriyeti
7. Cebelitarık
8. Haiti
9. Jamaika
10. Mali
11. Mozambik
12. Nijerya
13. Filipinler
14. Senegal
15. Güney Afrika
16. Güney Sudan
17. Suriye
18. Tanzanya
19. Türkiye
20. Uganda
21. Birleşik Arap Emirlikleri
22. Vietnam
23. Yemen

FATF’nin sitesinde yer alan Güncel Listeye ulaşmak için tıklayınız.