Bedavacılık Sorunu (Free Rider) Problemi Nedir? |2023

Bedavacılık Sorunu Nedir?

Bedavacılık sorunu bilinen diğer ismi ile (free rider problem) Bir kişinin kamusal bir maldan kendi adına yarar sağlamasına karşılık olarak, kamusal malın sermaye oluşturma kısmında her hangi bir maliyet yükünü sırtına almaktan kaçınma davranışı durumu  olarak tanımlanmaktadır.

Free Rider Örneği

Bedavacılık sorunu için şöyle basit bir örnek verilebilir: Ortada bir mal var. Kamusal mallardan bir örnek verelim. Bu örnek güvenlik ve ya sağlık: Güvenlik üzerinden gidelim. Devlet, güvenlik hizmetini hane halkına vermek zorundadır, kamusal bir mal. Devlet bu güvenlik hizmetini veriyor, ancak bu güvenlik hizmetinin bir maliyeti bulunmaktadır. Askerin, polisin maaşları, savunma sanayi gibi birçok masrafı meydana gelmektedir. Ancak, ortada bir devlet bulunuyor ise bu güvenlik hizmetini sağlamak zorunluluğu üzerinde bulunmaktadır.

İktisatta ki insanlar ise rasyoneldir, kendi çıkarını düşünürler. Mesela, X kişisi diyor ki; ortada bir devlet var, güvenlik hizmeti de veriyor, fakat bunu vermek de zorunda, ama ben devlete para vermeyeyim, bunun maliyetinden kaçınayım, ne de olsa devlet bu güvenliği vermek zorunda bende bu hizmetten yararlanırım diyor bedavacılık yapmış oluyor. Y kişisi de böyle düşünüyor, Z kişisi de böyle düşünüyor bu durum da ise herkes kamusal maldan fayda etmesine karşın güvenlik hizmetini alıyor fakat maliyete hiç bir şekilde yüklenmiyor, bundan dolayı ise bedavacılık sorunu meydana geliyor.

Bir başka örnek vermek istersek örneğin; bir iş yerinde 10 işçi çalışmaktadır, maaşlarını ise on işçinin 10’u da aynı zamanda ve eşit tutarda maaş almaktadır. İşveren bir maaş günü 10 işçiye maaşlarını dağıtıyor ve işçilerin birbirleriyle anlaşma şansı olmaksızın kendi iradeleriyle maaşlarının istedikleri bölümünü bir zarfa koymalarını istiyor ve zarflarda biriken miktarın üzerine %50 si kadar para koyup geriye işçilere eşit olarak bölüştüreceğini söylüyor.

Diyelim ki maaşları 2.000 Tl ve 1. kişi 100 Tl koyuyor,2. kişi 300 Tl koyuyor, 3. kişi hiç para koymuyor, 4. kişi 500tl koyuyor, 5. kişi 200tl koyuyor, 6. kişi maaşının yarısı olan 1.000tl koyuyor, 7. kişi hiç para koymuyor, 8. kişi 300tl koyuyor, 9. kişi maaşının hepsini koyuyor,10. kişi 500tl’sini koyuyor. Bu durumda 3. ve 7. kişi hiç parasını koymuyor fakat 3. ve 7. kişi de zarfın içerisinde toplanan paraların 1/10’unu hiç para koymadıkları halde hakları oldukları için alıyor. Bu durumda 3. kişi ve 7. kişi bedavacılık yapmış sayılıyorlar.

Bedavacılık sorunu fiyat sistemi için sorun teşkil eder. Piyasa bozukluğuna neden olur. Sebebi ise kaç kişinin bu maldan faydalandığı tespit edilememektedir, kimin maliyetine katlanacağı ve kimin maliyetine katlanmaktan kaçınacağı bilinememektedir. Bu durum fiyat sistemi için sorun oluşturur, piyasa bozukluğuna sebep olur ve özel sektör bunu üretemez.

Bedavacılık Sorununun Çözümü Nedir?

Bedavacılık sorununun en basit çözümü vergilendirmedir. Vergilendirme olduğunda da şu sorun oluşmaktadır. Kimin bu işten ne kadar faydalandığı kesin olarak anlaşılamamaktadır. Örneğin; Güvenlik: Bir Polis Memuru maaşını aldığı zaman, devlet otomatik olarak %10 stopaj vergisi, gelir vergisini maaştan kesmektedir, yani devlette çalışan memurun vergisi otomatik olarak kesilmektedir.

Bakkal Mustafa amca ise, vergilendirmede beyan usulü geçerli olduğu için Bu sene 3.000 Tl para kazandım diyor, vergiden kaçma adına fiş veya fatura kesmeden ürün satışı yapıyor. Yalandan resmi olarak gösterdiği 3.000 TL’nin vergisini ödüyor. Fakat Mustafa amca güvenlikten daha fazla faydalanıyor hatta vergisini kuruşu kuruşuna ödeyen polis memuru, vergisini eksik ödeyen Mustafa Amca’nın güvenliğini sağlıyor.

Bu durumda ise adaletsizlik meydana geliyor. Birisi İstanbul’da yaşıyor ikamet ediyor; diğer birisi ise Karaman’da yaşıyor ikamet ediyor. Hayat şartlarından dolayı İstanbul’da ikamet eden kişinin güvenlikten faydalanmasıyla Karaman’da yaşayan bir kişinin güvenlikten faydalanması eşit değildir, İstanbul’da yaşayan kişinin gerek trafik yoğunluğu sebebiyle kazalar, gerek insan yoğunluğu sebebiyle hırsızlık, kapkaç ve benzeri olayların fazla olmasından dolayı güvenlik zafiyeti daha fazladır. Ama her iki şehirde yaşayan kişi de aynı oranda vergi ödemektedir.

Yazar:AHMET YÜKSEL

KAYNAKÇA:

https://dergipark.org.tr/download/article-file/301051

https://www.ekodialog.com/Konular/kamusal_mallar_bedavacililik_sorunu.html

Bedavacılık sorunu nedir ?

http://www.ekonomisozluk.com/bedavac%C4%B1l%C4%B1k+sorunu.html