Amerika-Çin Ticaret Savaşı Gelişen Ülkeleri Nasıl Etkiler?

Amerika ve Çin ekonomileri,dünya ekonomisinin en büyük iki ekonomisini oluşturmaktadır. Çin, 4000 yıldır Batıya ürün üretim mal satan ve bilimsel gelişmelerin (barut, pusula, cam, kağıt) merkezinde yer alırken bu misyonu önce Ortadoğu’ya sonra Avrupa’ya, sonra da ABD’ye bırakmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Komünizme geçen ve dünya ekonomisinde önemi kaybolan Çin, Pinpon diplomasisi ve sonrasında ülke içerisinde karma ekonomik bir sistem ile kalkınma hamlesine girişmiştir. 2000’li yıllar itibari ile büyük ve eğitimli nüfusunun sağladığı iş gücü avantajı ile dünyanın üretim merkezi haline gelmiştir. ABD ise Birinci ve İkinci Dünya Savaşları ile birlikte Dünya ekonomisinin birinci sırasına yerleşmiştir. Dünyanın en büyük çok uluslu şirketlerine de ev sahipliği yapan ABD ekonomisi bilimsel ilerlemenin sembolü halindedir. Silikon vadisi ile dünyanın teknoloji devlerine ev sahipliği yaparken ABD şirketleri daha fazla kar ve rekabet avantajı sağlaması sebebiyle üretimi Çin’e kaydırmıştır. Bu iki ekonomi uzun süredir üretim ve tüketim ilişkisi ile birbirine göbekten bağlıdır. Her ne kadar iki ülke sorunu olarak görünse de son dönemde iki ülke arasında ortaya çıkan tarife artışları, karşılıklı ticari hamleler diğer dünya ekonomilerini de oldukça etkilemektedir. Bu makalede iki ülke arasında ortaya çıkan bu ticaret savaşının öncesi ve sonrası, bugünün perspektifinde değerlendirilmektedir.

Ticaret Savaşları

Uluslararası ticaretin uluslararası refah artışını sağladığı görüşü liberal yaklaşımın temel görüşlerinden biridir. Adam Smith ‘Ulusların Zenginliği’  kitabında ulusal zenginliğin büyümeyle sağlandığını ve onu da  uluslararası ticaretin gelişmesiyle sağlanabileceğini savunmuş ve merkantilist  görüşlere karşı çıkmıştır. Uluslararası ticaret oluşmasına ilişkin Smith’in görüşleri mutlak üstünlük teorisine dayanmaktadır. David Ricardo, uluslararası ticaret oluşumunda mutlak üstünlüğe gerek olmadığını karşılaştırmalı üstünlük modelinin yeterli olacağını açıklamıştır.Ricardo, karşılaştırmalı üstünlük ile teoriyi  doğru bir çerçeveye oturtmuştur. David Ricardo’nun bu yaklaşımı , kapitalizme liberal bakışların temelini oluşturmaktadır. Ikinci dünya savaşına kadar bu görüşün birinciliğini İngiltere , daha sonrasında da ABD yapmıştır.Kapitalizmin mali yaklaşımlarından , parasal sistemine kadar birçok yaklaşımı karşılaştırmalı üstünlük modeli merkez alınarak geliştirilmiştir.Örneğin ; IMF, ödemeler dengesi sıkıntısına giren ekonomilere ithalat engellemeleri koyarak ticaretten kopmamaları için parasal destek verme amacıyla kurulmuştur. İngiltere ‘de ve ABD’de yerli malını teşvik için ithalata kota konulması  , gümrük tarifelerinin arttırımı gibi korumacı önlemler dile gelse de serbest ticaret  , genel yaklaşım olmuştur.

ABD-Çin Gerilimi

Amerika -Çin gerilimi ABD Başkanı Donald Trump’ın 8 Mart 2018 tarihinde ‘’ticaret savaşları iyidir’’ açıklaması ile başlamıştır. Peki ticaret savaşları ne anlama gelmektedir ? Ticaret savaşına girişen ülkeler karşılıklı gümrük vergisi arttırımına giderek birbirine zarar vermeye çalışırlar. Dünya ekonomisi sıralamasında ABD  birinci sırada Çin ikinci sırada yer almaktadır. İki küresel ekonomik güç ileriye dönük stratejilerini her geçen gün geliştirmektedir. Özellikle Çin , ileri teknoloji , yapay zeka ve gelişmiş bir endüstiri bakımından eylem planları yaparak ABD ‘nin üstünlüğünü risk altına almaktadır.ABD ‘de üstünlüğünü koruma amaçlı olarak Çin’e karşı gümrük vergileri arttırımları ile baskı uygulamakta ve Çin’in planlarının önüne geçmek istemektedir.

Ticaret Savaşı Nasıl Başladı?

Kronoloji:

1. 16 Şubat 2018 : ABD Ticaret Bakanlığı , tüm çelik ithalatına %24, alüminyum ithalatına %7.7 ek gümrük vergisi getirilmesini tavsiye etti. ( Çin dünyanın en büyük çelik ithalatçısı)
2. 22 Mart 2018 : Çin, ABD’den ithal edilen 3 milyar dolar değerindeki mallara ek gümrük vergisi getireceğini açıkladı.
3. 22 Mart 2018 : Trump, Çin’e 30 milyar dolar tutarında yeni gümrük vergileri uygulayacağını söyledi.Çelik ve Alüminyum vergilerinde AB ve geçici olarak muah tutu . Türkiye’ye muafiyet verilmedi.
4. 2 Nisan 2018 : Çin, ABD’den ithal edilen 128 ürüne %25 ek gümrük vergisi uygulayacağını açıkladı.
5. 3 Nisan 2018 : ABD hükümeti Çin’den ithal edilen ürünlere yönelik 50 milyar dolarlık bir ek gümrük vergisi paketi hazırladı.
6. 4 Nisan 2018 : Çin , 50 milyar dolarlık bir gümrük vergisi paketiyle misilleme yaptı.
7. 5 Nisan 2018 : Trump, 34 milyar dolar tutarında yeni bir gümrük vergisi paketi açıkladı.Paketin 6 Temmuz’da yürürlüğe gireceği belirtildi.
8. 15 Haziran 2018 : Çin, yeni gümrük vergilerine ABD’den ithal edilen tarımsal ürünlere ve sanayi ürünlerine getirilecek vergilerle yanıt vereceğini açıkladı.
9. 6 Temmuz 2018 : İki ülkenin daha önce duyurduğu ek gümrük vergileri karşılıklı olarak yürürlüğe girdi.

Kronolojik sıralamadan yola çıkarak ; ABD’nin bir dizi sektörde ek gümrük vergisini yürürlüğe koyması üzerine Çin’den kendi ek gümrük vergileriyle misillemeler gelmektedir.

Ticaret Savaşının Sebepleri

ABD’nin Çin ile olan ticaret açığını azaltmak istemesi

Ticaret açığı , bir ülenin diğer bir ülkeye yaptığı ihracat ve aynı ülkeden yaptığı ithalat arasındaki denge farkından oluşmaktadır.   ABD’nin Çin’e verdiği ticaret açığı son 30 yılda %13 binden fazla artarak 375.5 milyar dolara ulaşmıştır.2017 yılında resmi verilere göre 375.5 milyar dolar ile ABD’nin en fazla ticaret açığı verdiği ülke Çin olmuştur.1970-1980 yılları arasında ABD Çin’e karşı ticaret fazlasına sahipken ;1985 itibari ile Çin’e karşı 6 milyar dolar ile ilk ticaret açığını vermiştir.ABD’nin ticaret açığı sonraki yıllarda giderek artarak :

1990 yılında 10 milyar dolar, 1995 yılında 33.7 milyar dolar ,2000 yılında 84milyar dolar, 2005 yılında 202.2 milyar dolar ,2010 yılında 274 milyar dolar , 2015 yılında 367.3 milyar dolar  ve 2017 yılında 375.5 milyar dolar olarak  ticaret açığı giderek artmaktadır.

Çin’in ‘Made in China 2025’ adlı eylem planı

Çin’in 2015 yılında ilan ettiği ‘Made in China 2025 ‘ stratejik planı da ABD-Çin  ticaret savaşının en büyük sebeplerinden biridir. ABD bu planın kendisi için büyük riskler taşıdığını  düşünmektedir. Çin’in amacı  ülkeyi ; ileri bilgi teknolojisi , robotik, havacılık ve yeni enerji araçları gibi gelişmiş endüstrilere  hükmeden yüksek teknolojik bir güce dönüştürmektir. ABD bu riskin farkında olup yayınladığı gümrük tarifelerinde Çin’in 2025 stratejisinin  önüne geçmek için  önemli ürünleri hedef almaktadır.

ABD Başkanı Donald Trump , imalatın ülke dışına çıkmasını istemiyor

ABD’nin ulusal güvenlik stratejisi

Amerika ulusal güvenlik stratejisi altında Rusya, Kuzey Kore,İran ve Çin’i baskı altında çeşitli yaptırımlar ile kendi istediği çizgiye çekmek istemektedir.Rusya, diplomatik baskı ile, Kuzey Kore , müzakereler ile, İran, ekonomik baskı ve iç sorunlar ile , Çin’i ticaret savaşı ile kaosa sürüklemektedir.

Savaşı Kim Kazanır?

Amerika-Çin ticaret savaşı iki ülke açısından da kayıplara sebep olacaktır.İki ülke açısından bakıldığı zaman kimse kazanmayacaktır. Tüketim oranları fazla olan ABD , sürekli ithalat yapmak durumundadır . Fazla tüketim ve ithalat sonucunda ABD’nin ticaret açığı giderek artmaktadır. ABD’nin yerel yatırımları tasarrufları aşmaya devam etmesi durumunda daha fazla ithalat ve ticaret açığının giderek artacağı anlamına gelmektedir. ABD , ithalatını daha yüksek maliyetlere getirerek firmaların üretim maliyetlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Üretim maliyetlerinin artması ile birlikte enflasyonun da canlandığı karşımıza çıkacaktır. Ancak Çin’den misilleme geldiği için de daha düşük ihracata razı olmaktadır. Çin açısından bakıldığı zaman hedeflerini gerçekleştirebilmek için büyümeye devam etmek zorundadır. Ticaret savaşı Çin’in GSYH’nin ancak %1 kısmını etkilemektedir. Çin net karını ABD üzerinden kazanmaktadır. Çin dünyanın en büyük ikinci borsası olma ünvanını hisse senetlerindeki  düşüş ile kaybetmiş oldu. Çinliler artık yeni pazar arayışı  ve tedarik zincirini genişletme açısından daha çok strateji geliştirecektir.

Ticaret Savaşı Kimleri Nasıl Etkiler?

• • Dış ticaret hacmi milli hasılalarına göre yüksek olan ülkeler
  • Hammadde satan ülkeler
  • Değer zincirinde olan ülkeler
  • Arz zincirinde olan ülkeler

Dış ticaret hacmi gayri safi milli hasılasından yüksek olan ülkeler ticaret savaşından en çok etkilenenler olacaklardır. En çok etkilenecek ülkeler arasında ABD’ye en çok çelik ihraç eden ülkeler Kanada, Brezilya, Güney Kore , Meksika ve Rusya yer almaktadır.

NAFTA üyesi Kanada ve Meksika vergi artırımından istisna tutulması beklenti içerisindedir. Bu ortamda faizi yüksek olan ABD doları ve Almanya tahvilleri ön plana atılabilir. Avrupa enflasyonunun düşmeye başlaması global büyümedeki olası bir yavaşlama nedeniyle ,Almanya 10yıllık tahvillerini ön plana çıkarabilir. Asya  piyasalarında  sert dalgalanmalar yaşanmakta ve gelişen ülke paraları ABD kararıyla gerilemektedir. Amerika ve Çin ile ticaret yapan bütün ülkelerin para birimlerini ilgilendiren değişimler söz konusu olabilecek  bir döneme işaret etmektedir. ABD’nin önlemleri  ihracat ile büyüyen ekonomileri vuracağı ve kendi endüstrisine yavaşlamaya sebep olacaktır. Ticaret savaşının giderek yayılması durumunda üçüncü ülkelerden  Lüksemburg , Tayvan ve Slovakya ‘ da en çok etkilenecek ülkeler arasındadır. Lüksemburg  yüzde 70.8 Tayvan yüzde 67.6 ve Slovakya 67.3 düzeyinde dışa bağımlıdır. Apple için üretim yapan Foxconn firması Tayvan’da  bulunmaktadır ve ülke ihracatının %40’ını kapsamaktadır. Bu da ülke ekonomisinin dışa bağımlılığının bir göstergesidir.

Yüksek üretim maliyetleri firmalar açısından bakıldığı zaman yeni tedarik zincirleri ve düşük maliyetli üretim yapabilecekleri Malezya,Vietnam, Endonezya , Meksika gibi ülkelerde bulacaklardır.

Sonuç olarak ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşı tüm dünyayı etkisi altına alacaktır.Ekonomik büyümelerdeki düşüşler , üretim maliyetlerinden kaynaklı yeni pazar arayışları , dolar rezervlerindeki düşüşler  ,ABD’de enflasyon artışları  bunun ile birlikte işsizliğin artması ,uluslararası ticarette para biriminin söz konusu olabileceği  gibi birçok alanda etkisini gösterecektir.

KAYNAKÇA

• http://www.tuicakademi.org/abd-cin-ticaret-savasi/
• https://cinnabzi.com/abd-cin-ticaret-savasini-kim-kazanir/
• https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201810191035745177-cinde-ticaret-savasi-etkileri/
• http://ednews.net/tr/news/analytical-wing/318481-abd-cin-ticaret-savasi-dunyayi-nasil-etkiler
• http://qoshe.com/diplomatik-strateji/nurettin-akcay/abd-cin-guc-gecisinin-ilk-isareti-tic/8285035
• https://www.haberturk.com/abd-ile-cin-arasindaki-ticaret-savasi-2048335-ekonomi
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44723286
• http://www.mahfiegilmez.com/2018/09/ticaret-savaslar.html