Şangay İşBirliği Örgütü

Şangay Beşlisi Nedir? Şangay İşbirliği Örgütü Nedir? |2023

Şangay Beşlisi Nedir

Şangay işbirliği örgütü diğer bilinen adıyla Şangay Beşlisi 1996 yılında aralarında Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan bulunmasıyla görüşmelere başlanmış uluslararası bir örgüttür. Aralarına 2001 yılında Özbekistan 2017 yılında ise Hindistan ve Pakistan’ın katılmasıyla örgüt üye sayısını sekize yükseltmiştir. Birliğin gözlemci statüsünde dört ülke bulunmaktadır. Bunlar Afganistan, Moğolistan, İran ve Belarus’dur. Diyalog Ortağı ülkeler ise Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya ve Nepal’dir. Bu makalemizde Şangay beşlisi, Şangay İşbirliği örgütü veya Shangay ismi ile bilinen organizasyon farklı açılardan ele alınacaktır.

Şangay Beşlisi Örgütünün Amacı

Üye ülkeler arasında karşılıklı güven, dostluk ve iyi ilişkilerin geliştirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar, yasa dışı göçle mücadele ve ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre gibi birçok konuda işbirliği ve entegrasyon amacı gütmektedir.

Şangay İşbirliği Örgütünün Tarihi

Şangay İşbirliği Örgütü 1996 yılında Şangay’da görüşmelere başlamış.2001 yılında Özbekistan’ın katılmasıyla kurulmuştur. İlk kuruluş amacı üye ülkeler arası güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve üye ülkeler arasında iş birliğinin teşviki içindir.

Görüşmelere başlamasından sonraki 1998 ve 2000 yıllarında sırasıyla 1998 Almatı’da 1999 Bişkek’te ve 2000 Duşanbe’de toplantılarını gerçekleştirmişlerdir. Bu toplantılarda ilk amaçları yanı sıra siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda da görüş alışverişlerinde bulunmuşlardır.

2001 yılında ise Şangay toplanmaları sırasında Özbekistan’ın da katılmasıyla örgüt “Şangay İş Birliği Örgütü’nün Kurulmasına Dair Deklarasyon” imzalanmasıyla hayata geçmiştir.
Ayrıca 2001 yılında “Terörizm, Ayrılıkçılık ve Köktencilikle Mücadele Hakkında Şangay Sözleşmesi” imzalamış bu anlaşma çerçevesinde “Anti-Terör Ajansı” da kurulmuştur. Son ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi Kazakistan’ın dönem başkanlığında 8-9 Haziran 2017 de Astana’da gerçekleştirilmiştir. Zirvenin en önemli konularından birisi ise örgütün genişletilmesiydi bu çerçevede üyelik süreçleri 2015 Ufa Zirvesi’nde başlamış olan Pakistan ve Hindistan Devlet Başkanları Düzeyinde “Tam Üyelik” statüsüne kabul edilmiştir. Astana Zirvesi sonrası ŞİÖ dönem başkanlığı Çin Halk Cumhuriyetine geçmiştir.

Şangay Beşlisi Örgütünün Etkinlikleri

Güvenlikte İşbirliği

ŞİÖ öncelikli hedefinin Orta Asya’nın güvenliğini sağlamak olduğunu belirtmektedir. Bu kapsamda Taşkent Zirvesinde Bölgesel Antiterörizm Altyapısı (RAST) kurulmuştur. Bundan farklı olarak ise Antiterörizm kapsamında uyuşturucuyla mücadele planlarını 21 Nisan 2006 da açıkladılar. Aynı tarihte yani 21 Nisan 2006’da ŞİÖ genel sekreteri Grigory Logninov örgütün askeri bir blok olma niyetinde bulunmadığını lakin “Terör, Aşırılıkçılık ve Ayrılıkçılığın kapsamlı bir askeri müdahaleyi zorunlu kıldığını belirtmektedir.

Bu makale ilginizi çekebilir:   CFO Nedir? CFO Görev Tanımı Nedir? |2023

ŞİÖ birkaç defa askeri tatbikat gerçekleştirmiştir. Bunların ilki 2003 yılında ilk aşaması Kazakistan’da ikinci aşaması ise Çin’de gerçekleştirilmiştir.
Kapsamı daha büyük olan Rusya-Çin “Peace Mission 2005” tatbikatı ise ŞİÖ dışında yapılmış olsa da başarıyla tamamlanması sonunda Rus yetkililer bu tür tatbikatlara Hindistan’ın da katılmasıyla ŞİÖ’nün askeri bir niteliğe kavuşacağını dile getirmişlerdir.

2006 ŞİÖ Savunma Bakanları Toplantısında kararlaştırıldığı gibi 2007 yılında Rusya’nın Ural Dağları yakınlarında ortak askeri tatbikat düzenlenmiştir. 2007 yılında Tacikistan Başkenti Duşanbe’de güvenlik, suç ve uyuşturucu trafiği konularında ayrıntılı bir işbirliği olması hususunda ŞİÖ ile Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü arasında bir anlaşma imzalanmıştır.

Ekonomik İşbirliği

ŞİÖ üye devletleri sadece askeri bir birlik olmaktan ziyade 2003 yılında ekonomiyi de canlandırmak için bir anlaşma imzalamış. Bu toplantıda Çin Başbakanının bölge ticaretinin geliştirilmesi için bir an önce tedbirlerin alınması gerekli ifadeleriyle birlikte ŞİÖ de uzun vadede bir serbest ticaret bölgesi oluşturulması hedefini önerdi. Ardından geçen bir yıldan sonra 23 eylül 2004’te ise bu kararlar çerçevesinde 100 maddelik bir plan imzalanmıştır.

ŞİÖ’nün 25 Ekim 2005 tarihli Moskova Zirvesi’nde ise ŞİÖ’nün ortak enerji Projelerine öncelik tanıyacağı belirtilmiştir. Özellikle de petrol ve gaz sektörü ve su kaynaklarının ortak kullanılması üzerinde durulacağını belirtmişlerdir. Bu ortak projelerin finansmanı için Şubat 2006 yılında Pekinde ŞİÖ İnterbank’ın Kurulması kararlaştırıldı.

Kültürel İşbirliği

ŞİÖ kültürel işbirliğinin önemi için 2002 yılında Pekin’de Kültür Bakanları toplanmış ve Sürekli Kültürel İşbirliği kapsamında ortak bildiri imzalamıştır. İlk defa 2005 Astana Zirvesi sırasında ŞİÖ Sanat Festivali ve Sergi düzenlenmiştir.

Yazan: Harun AKAY

Kaynakça

http://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa