Bir Kuşak Bir Yol Projesi Nedir? OBOR’un Amacı? |2023

Bir Kuşak, Bir Yol Projesi “One Belt, One Road”

Çin’ in “Bir Kuşak Bir Yol” girişimi İngilizce One Belt, One Road kısaca OBOR küresel ticaretin yönünü değiştirmeyi amaçlayan günümüzün en iddialı altyapı girişimidir. Bu projeyle Çin yeni bir süper güç olmayı hedeflemektedir. Çin devlet başkanı Şi Cinping 7 eylül 2013’ te Kazakistan’ da yaptığı bir konuşmada eski İpek yoluna atıfla şöyle diyordu: M.Ö 200’ e kadar uzanan ticaret yolu sayesinde Avrupa, Orta doğu, ve Çin arasında ekonomik fikirsel ve kültürel bir etkileşim olmuştur.

Yenilikçi bir yaklaşımla yeni bir İpek yolu inşa etmeliyiz. Şi Cinping 1 ay sonra 3 ekim 2013’ te ise şu açıklamayı yapmıştır: bu anlaşmalarda iki taraf da, 21. Yüzyılın Deniz İpek yolunu inşa etmek için birlikte çalışmalıdır. Şi’nin yaptığı her iki açıklamada, trilyonlarca dolarlık “Bir Kuşak Bir Yol” projesi ile ilgili yapılan ilk açıklamalardır.

Çin’in projeyi yürürlüğe koymasında hem iç hem dış nedenler mevcuttur. İç nedenlere baktığımızda yavaş yavaş doygunluğa ulaşan ekonominin önemli olduğu görülmektedir. 2016 yılında Çin ekonomisi %6.7 büyüme oranı yakalamıştır. Bunun anlamı son 26 yılın en düşük büyümesi gerçekleşmiştir. Ve Çin ekonomisi yavaşlamaktadır. Daha sonra Çin ekonomisinin sıkıntılarından biri olan üretim fazlası göze çarpmaktadır. Demir-Çelik, Gemi inşası, Çimento, Düz cam, Otomotiv gibi konularda üretim fazlası vardır.

Küresel talep azaldığı için elindeki ürünleri satacak piyasa bulamamaya başlamıştır. Bunların sonucunda Çin ekonomisinde dönüşümü sağlamak için gelişmekte olan ülkelere, Çin’ in batısındaki Orta Asya gibi daha sonra Avrupa’ ya olan ticaretini artırmak için ekonomisini rahatlatmak için altyapı projeleri gerçekleştirmektedir.

Diğer bir etken ise Çin’ in içerisindeki bölgesel farklılıklar. Beijing, Shengua, Guangzhou gibi şehirlerin yaşam standartları çok yüksek iken Çin’ in batısındaki şehirlerin veya eyaletlerin bu seviye’ de gelişmiş olmaması. Bölgesel farklılıkları azaltmak için önlemler alınmaya bir önceki devlet başkanı Hu Jin Taou döneminde başlanılmıştır. Dış etkenlere baktığımızda ise Amerika’ nın Asya’ ya dönüşü. Obama’ nın 2012 yılında açıkladığı Amerika’ nın yeni stratejisi Doğu Asya’ daki ülkeler ile Amerika’ nın ilişkileri olumlu yönde devam ettirmek istemesi. Çin’ yetkililer ve düşünürler Amerika’ nın Çin karşısında çevreleyici bir politika izlediğini düşünmektedirler.

Ayrıca Çin dış politikasını da dengelemek istemektedir. Bu projenin iki ayağı vardır. İlki karayoluyla Çin’ e mal giriş ve çıkışının yapıldığı 6 koridorluk ekonomik kuşaktır. Çin’ i Londra’ ya bağlayan demiryolu, Hazar denizinden Çin’ e uzanan gaz boru hatları ve Güneydoğu Asya’ daki yüksek hızlı tren hattı gibi. İkincisi ise Deniz İpek Yolu projesidir.

Çin ile doğrudan ticaret yapılmasına olanak sağlayacak olan ve Güney Çin Denizin’ den Afrika ya kadar uzanan bir liman zinciri petrol rafinerileri, organize sanayi bölgeleri, enerji santralleri, madenler ve fiber optik ağlar, “Bir Kuşak Bir Yol” kapsamında Çin’ in diğer ülkelerle olan ticaretini kolaylaştırmak amacıyla tasarlanmıştır. Şimdiye dek bu projelerle ilgili 60’ tam fazla ülke ile imzalar atılmıştır durumdadır. Çin’ in “kazan-kazan” anlayışından dolayı’ da bu sayı artmaya devam etmektedir. Proje kapsamında, tek bir rota yerine, Asya-Avrupa yönünde kara köprülerinden oluşan koridorlar planlanmaktadır. Planlanan güzergahlar ise şu şekildedir:

• Çin-Moğolistan-Rusya
• Çin-Merkez ve Bati Asya
• Çin-Hindi Çini Yarımadası
• Çin-Pakistan
• Çin-Bangladeş-Hindistan-Myanmar

Türkiye ve OBOR İlişkisi

Türkiye bu koridorlar içinde orta koridor olarak adlandırılan Çin-Merkez ve Batı Asya koridoru üzerinde yer almaktadır. Türkiye projenin önemli ortaklarından biridir . Türkiye’ nin içinde yer aldığı orta koridor, tarihi İpek yolu’ nun canlandırılması amacı taşımaktadır. Orta koridor’a yapılacak yatırımlar toplamının 8 trilyon doları bulması beklenilmektedir. Bu miktarın sadece ulaştırma altyapısı için ayrılan kısmının ise 40 milyar doları bulacağı belirtilmektedir. Türkiye’ nin proje entegrasyonu için iki ülke arasında imzalanan anlaşma ile ilk aşamada 40 milyar dolarlık bir bütçe öngörülmüştür. Yatırımlar için her yıl harcanması planlan miktar 750 milyon dolar.

Türkiye, Bir Kuşak Bir Yol; projesinde alternatif koridorlardan birisi olan orta koridor üzerinde bulunduğu için jeopolitik bir konuma sahip. Bir Kuşak Bir yol, güzergahında kritik bir noktada yer alan Türkiye, jeopolitik konumunun güçlü olması, güçlü üretim ve yüksek potansiyel, Karadeniz taşımacılığında önemli bir aktarma ülkesi olması gibi üstünlükleriyle öne çıkmaktadır.

Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi köprüleri, 18 Mart Çanakkale köprüsü, Avrasya tüneli gibi mega projeler ile Çin’ in “Bir Kuşak Bir Yol” projesine önemli lojistik ve ulaşım fırsatı vererek önemli bir halka konumundadır. Proje haricinde Çin-Türkiye ticaret işbirlikleri de istikrarlı olarak gelişim göstermektedir. 2016′ da iki ülke arasında ithalat-ihracat hacmi yüzde %1.9 artarak 27 milyar dolara ulaşmıştır. Çin, Türkiye’ nin en büyük 19’ uncu ve en büyük ithalât Pazar ülkesi.

Çin, proje için yaklaşık 1 trilyon dolarlık hükümet fonu ayırdığını duyurmuştur. Devlet başkanı Cinping, proje kapsamında kamu firmalarının ve finansal kurumlarının ülke dışında altyapı ve inşaat projelerine yatırım için teşvik edileceğini ifade etmiştir. Çin’ in ayırdığı bütçenin uzun vadede 3 trilyon dolara çıkabileceği belirtilmektedir. OBOR üyesi 63 ülkede 4 trilyon dolarlık altyapı yatırımı öngörülmektedir. OBOR’un ilan edildiği 2013 yılından 2016’ ya kadar harcanan 230 milyar dolarlık bir bütçe ve 1500 ortak proje, ev sahibi devletlerin ortaklığında gerçekleşmektedir.

Bir Kuşak Bir Yol Projesine Dahil Olan Ülkeler

Projede Türkiye dâhil 63 ülke yer almaktadır. Bu ülkeler bölge bölge şu şekilde sıralanmaktadır:

• Doğu Asya: Çin ve Moğolistan
• Güneydoğu Asya: Brunei, Kamboçya, Endonezya, Laos, Malezya, Myanmar, Filipinler, Singapur, Tayland, Timor-Leste, Vietnam
• Orta Asya: Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan
• Ortadoğu ve Kuzey Afrika: Bahreyn, Mısır, İran, Irak, İsrail, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, Suudi Arabistan, Filistin, Suriye, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen
• Güney Asya: Afganistan, Bangladeş, Bhutan, Hindistan, Maldivler, Nepal, Pakistan, Sri Lanka
• Avrupa: Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Bosna Hersek, Hirvatistan, Çekya, Estonya, Gürcistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Makedonya, Moldova, Karadağ, Polonya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna

“Bir Kuşak Bir Yol” projesinin en önemli ülkesi olan Pakistan’a yakından bir bakalım. Pakistan, pekçok Orta ve Güney Asya ülkesinde olduğu gibi yolsuzluklarla boğuşan ve ve durağan bir ekonomiye sahip olan bir ülkeydi. Yatırımlar için hiç cazip bir ülke değildi. Ta ki Çin gelene dek. 2001’ de Çin, Pakistan’ ın Gwador şehrindeki küçük bir balıkçı kasabasına yeni bir liman inşa etmeyi teklif eder. “Bir Kuşak Bir Yol” projesi kapsamında 2018’ e kadar limanla birlikte inşa edilen otoyol ve demiryolu sayesinde, 62 milyar dolarlık bir ticaret hacmi oluşur. Bu koridor Deniz İpek yoluyla’ da birleşmiş durumdadır. Proje iki ülkenin de işine yaramıştır. Çin gibi bir dünya deviyle kurulan bu sıkı ilişki sayesinde Pakistan, son 8 yılın en büyük GSYH’ sına ulaşmış durumdadır .

Çin, tüm bunların yanında bir’ de Ortadoğu’ dan gelecek mallar (özelliklede petrol ve gaz) için güvenli bir güzergah oluşturmuştur. Bu gibi projelerle Çin, ekonomisini güçlendirmenin yolunu da bulmuş durumdadır . “Bir Kuşak Bir Yol” projesi sayesinde Çin’ deki inşaat firmaları da büyük fırsatlar yakalamıştır. Dünyanın en büyük 10 inşaat firmasından 7’ si artık Çinlilerindir. Çin, şimdiye kadar iş yaptığı ülkelerden pek bir şey talep etmemiştir. Oysa Batı yatırım yapacağı ülkelerde genellikle katı etik standartlar aramaktadır.

Fakat Çin’ in çoğunlukla kredi şeklinde olan milyon dolarlık projeler için aradığı standartlar esnektir. Bu yüzdendir ki “Bir Kuşak, Bir Yol” kapsamında Çin ile iş yapmak isteyen ülkeler bölgenin daha az demokrasiye sahip olan ülkeleridir. Dünyanın bu en yozlaşmış ülkeleri askerlerin iktidarda olduğu otoriter hükümetlerce yönetilmektedir.

Örneğin; Belarus, Azerbaycan, Suudi Arabistan ve Tayland. Hatta Çin, çatışmalardan dolayı paramparça olmuş Afganistan, Ukrayna, Yemen, Irak gibi ülkelerle iş tutmaktadır. Birçok uzmana göre Çin’in bu güvenilmez ülkelere olan bu borç verme arzusu, “Bir Kuşak Bir Yol” riske etmektedır. Sonuçta bu ülkeler Çin’ den aldıkları borçları geri ödemek zorundalar ancak yolsuzluk ve çatışmalardan dolayı bu pek de mümkün görünmemektedir.

O halde Çin neden borç vermeye devam ediyor. “Bir Kuşak Bir Yol” projesi sadece ekonomiden ibaret değil de onda. Çin, Sri Lanka’ da inşa edilecek derin su limanı için Sri Lanka’ ya 1.5 milyar dolar borç verdi. Bu liman, Deniz İpek Yolu için önemli bir duraktır. 2017’ ye kadar Sri Lanka’ nın bu borcu ödeyemeyeceği belliydi. Sri Lanka borcuna karşılık limanın kontrolünü 99 yıllığına Çin’e devretmiştir.

Pakistanda’ ki stratejik bir limanda aynı şekilde 40 yıllığına Çin’in kontrolüne geçmiş durumdadır. Çin, Myanmar da benzer bir anlaşmaya varmak üzere. Cibuti’ de ise yeni bir donanma üssü kurdu. Tüm bu hamleler, aslında “İnci Dizisi Teorisi” ni akla getiriyor. Çin’ in Hint Okyanusunda donanma üsleri kurmaya çalıştığı tahmin edilen birşey. Bu sayede Çin, bölgeye gelip giden gemilerin kontrolünü de elinde tutmuş olacak. Yani Çin verdiği borçları geri alamıyor belki ama önemli stratejik hedeflere ulaşmaya devam etmektedır.

Çin’ in son çeyrek yüzyılda artan nüfusu, dünyaya tek başına hükmeden Amerika’ ya meydan okur hale gelmiştir. Amerika’ da gitgide içine kapanarak daha az yatirim çekmeye başlamış ve böylelikle de dünyadaki nüfusu iyice azalmıştır. “Bir Kuşak Bir Yol” Çin’ i süper güç yapacak bir projedir. Çin’ in kurduğu ilişkilere ve küresel ticaretteki hâkimiyetine bakacak olursak bu yolda epeyce yol kat ettiğini söyleyebiliriz

JP Morgan Bankası desteği ile OBOR’un şirket ve ülkelere neler katacağı ile ilgili girişimler de bulunmaktadır.