Engel Eğrisi Nedir ve Engel Eğrileri | 2024

Engel Eğrisi ve Engel Kanunu Tarihi Süreci

Engel Eğrisi konusundan önce tarihe kısa bir bakış yapalım. 1857 yılı ekonometri tarihinde önemli bir yıl olarak görülmektedir. 1821-1896 yılları arasında söz konusu olan Alman istatistikçi Ernst Engel Saksonya Krallığının tüketim ve üretim şartlarıyla ilgili bir araştırma ortaya koymuştur. Engel bu yapmış olduğu çalışmada gıda giderleri ve gelir arasındaki bağlantıyı dikkate alarak deneysel bir norm ortaya çıkarmıştır. O zamandan sonra Engel Kanununa göre, gelir arttıkça gıda giderleri için ayrılmış olan kısmın oranı düştüğü görülmektedir.

Yaklaşık 200 Belçikalı işçi Kanunun ortaya çıkış sürecinde bütçeleriyle alakalı izlenimler üzerinde yapılan değerlendirme kullanmıştır. İlerki zamanlarda ise yasanın başka gider kanalları bağlamında yaptığı düzenlemeler meydana gelmiştir.

Engel Kanununa Genel Bakış

Engel’ın çalışmasından sonra toplanan veriler ilerki zamanlarda Engel Kanunu biçiminde isimlendirilmiştir. Bu kanuna göre engels eğrileri oluşmuştur. Aynı zamanda bu kanun Gelir ve ürün grupları ilişkisini üç temel bağlantı ile ele almıştır. Böylelikle tüketicinin elde ettiği gelirleri yükseldikçe bütçe içinde gıda giderlerine ayırmış oldukları oran azalmakta olup giyim ve konut giderlerine ayrılmış oran sabit kalır,eğlence,kültür, eğitim vs. harcamalara ayırmış olduğu oran ise yükseliş gösterdiği gözlemlenmektedir. Bununla birlikte, tüketici gelirleri yükseldikçe mecburi ürünlere ayrılan pay azalış göstermektedir; diğer bir değişle söz konusu ürün grubu kapsamında yapılan gider düzeyindeki artış,mevcut gelirde oluşan yükselişe oranla düşük olabilmektedir.

Mevcut gelirin en düşük seviyede olduğunu varsayarak tüketim yapanların tüketmeleri gereken mal/hizmet gruplarına zoraki mallar olarak adlandırılır. Ortalama tüketim esneklikleri marjinal tüketim esnekliklerinden yüksek olması nedeniyle gıda maddeleri zoraki malların arasında yer almaktadır.

Engel Yasasında Lüks Mal ve Birim Esnek

Herhangi bir gider kümesinden yapılmış olan gider düzeyi gelirde azalış oldukça düşüyor ve bu düşüşte gelirdeki düşüşten daha fazla oranda gerçekleşiyor ise bu ürün kümesini lüks mal şeklinde isimlendirilmektedir. Engel Yasasına göre eğlence ,kültür,dinlenme vs giderleri lüks malların içerisinde yer almaktadır. Lüks malların marjinal tüketim esnekliklerini ortalama tüketim esnekliğinin üzerinde görebilmekteyiz. Engel Yasassın da bahsedilmiş olan başka bir halde rastgele bir gider gruplarında yapılmış giderlerin mevcut bütçedeki oranının, gelirde oluşan artış durumu gerçekleştiğinde neredeyse değişiklik göstermemesi olayıdır. Giyim ve ısınma giderleri benzer giderler içinde belirtilmiş, söz konusu gider grupları da birim esnek şeklinde isimlendirilmektedir.

Engel Yasasının çıkması ile birlikte mevcut tüketimle ilişkili deneyler istatistiksel ve teorik bir düzene sokulmaya çalışılmıştır. O zamanda istatistiksel teknikler ve ekonomi teorisi ve istatistiksel teknikler bu durumla alakalı çok yoğunlaşılmamış olması halinde bile; Engel’in elinde bulunduğu sınırlı olan girdiyi kullanmış olup bu durumdan da sabit bir düzene sahip mantıklı sonuçlar ortaya koymuş olması , araştırmasının mevcut ekonomi tarihi içinde bulunan teşvik edici varsayımlar arasında yer almasına yarar sağlamıştır.

Engel Eğrileri ve Denklemler

Bilindiği üzere tüketicilerin hayatlarını devam ettirebilmesi adına bir takım hizmet ve mallara daha çok gereksinim hissetmektedirler. Tüketicilerin gelirleri kısıtlı olduğu için, bütün arzularını karşılayabilecekleri seviyede harcama yapamamaktadırlar. Temel davranışsal hipoteze göre tüketici teorisinde yer verilen hane halkları ellerindeki gelir karşısında ele alabilecekleri bütün ürün birikimlerine karşılık gelen bir ürün grubunu seçmektedirler.

Tüketim yapanların ürünlerinin temsil vektörü ‘Q’ .Konu olan tüketici mallarının temsili vektör ve fiyatı ‘P’ fiyat vektörü olarak baktığımızda u = v (q,p) hanehalkı çıkar fonksiyonudur.Tüketim yapanların seçimleri bütçe kısıtı ∑ n i 1 qipi = µ altında fayda fonksiyonunu en fazla yapan ve Marshallian talep olarak da adlandırılan qi = (µ,p)’dir. Dual problem toplam harcamanın sabit bir fayda düzeyi altında minimizasyonunu da içermekte olup, Hicksian veya telafi edilmiş talep fonksiyonu hi (u,p) olarak gösterilmektedir. Bu iki yaklaşım da birbirine denk olduğu için aşağıda verilen denklem sağlanmaktadır.

µ = ∑qi (µ,p) pi = ∑hi (u,p) pi = C (u,p)

Buna göre akıllı davranan bir tüketici gelirini göz önüne alarak harcamalarında gereksinim duyduğu hizmet ve mallar içinde paylaştırmaktadır. Bu düzeyde mallara ilişkin harcama esneklikleriyle ilgili harcamaların oluşmasında oldukça önemli bir unsur olmaktadır. Engel eğrileri, mal ve hizmetlerin fiyatlar sabit kabul edildiğinde tüketicilerin toplam gelir veya harcamaları farklılık gösterdiği takdirde tüketicilerin farklı mal ve hizmetlere dönük harcamalarında nasıl değişiklikler olduğunu ortaya koyabilmektedir.

Tüketicilerin karakteristikleri ve demografik değişikliklere göre de değişiklik gösteren şeylere eğriler denmektedir. Ürün adına elde edilmekte olan Engel eğrisi; söz konusu mal adına gelir esnekliğini ve buna dayanarak söz konusu ürünün normal, düşük veya lüks ürün gruplarının hangisinde içinde yer aldığına bağlı net bir bilgiyi ortaya koymaktadır.

Prais; tüketim yapanların elde ettikleri ile piyasada yer alan mal farklılıklarına ilişkin yapacakları giderler arasındaki bağlantıyı Engel eğrisi veya engel eğrileri şeklinde isimlerdirmiştir. Farklı bir açıklamayla Engel eğrisi tüketime etki eden başka bütün parçalar sabit kaldığını varsayarsak belirlenmiş bir ürünün gelir ve tüketimi arasında kabul edilmiş istatistiksel formlar olarak adlandırılır.

Engel eğrisi; gelir esneklikleri ve oranlaması gelir, fiyatlandırma vergi politikaları ve giderlerin meydana gelmesi sebepleriyle, ekonomi sözlüğünde pek çok araştırmacı, hane halkı bütçe araştırmalarını inceleyerek bu konuyla alakalı araştırmalar da bulunmuşlardır. Genel olarak özetlemek gerekirse engel eğrisi tüketim ile gelir arasındaki ilişkiyi bize anlatmaktadır. İktisat literatüründe engel eğrileri karşımıza sıkça çıkmaktadır.

BEYTULLAH ÇANKAYA

Kaynaklar:

Ankara Üniversitesi

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

Davranışsal Finans Dersleri: Davranışsal Finans Teorileri isimli makalemizde bilmediğiniz kelimelerin anlamlarını bulabilirsiniz.