Geleneksel ve Davranışsal Finans Teorileri |2023

Sefa ERKUŞ Geleneksel ve Davranışsal Finans Teorileri |2023 için yorumlar kapalı

İçindekiler

1 Geleneksel ve Davranışsal Finans Teorileri

Geleneksel ve Davranışsal Finans Teorileri

Davranışsal finans teorilerine geçmeden önce geleneksel finans teorilerini öğrenmek finans teorilerinin karşılaştırılması için iyi bir referans noktası olacaktır.

Geleneksel Finans Teorileri

Geleneksel finans teorisi olarak bilinen iki temel finans teorisi bulunmaktadır. Bunlardan biri i) Varlık Fiyatlandırma Modeli (CAPM: Capital Assets Pricing Model) ve ii) Etkin piyasalar hipotezidir (EMH: Efficient Market Hypothesis). Bu iki model de yatırımcıların rasyonel bireyler olduğu varsayımını referans alarak piyasaları analiz etmektedir. Yapılan birçok çalışma normal koşullar altında iki hipotezin de finansal olayları tahmin etmekte birçok defa başarılı olduğunu gösterse de piyasada gerçekleşen anomalileri ( fiyat balonları, bireylerin zarar ettikleri hisseyi satarken neden zorlandıkları gibi) açıklayamamaktadır. Geleneksel teoriler ideal bir finans dünyası çizse de gerçek dünya daha karmaşıktır.

Homo Economicus

Davranışsal finans nedir makalesinde de bir giriş yapıldığı üzere iktisatta olduğu gibi finansta da bireylerin homo economicus olduğu varsayılır. Borsa, forex gibi finansal piyasalarda insanlar, doğru kararlar vererek kendi maddi refahlarını arttırmayı amaçlayan rasyonel bireyler olup yatırımlarını ve getirilerini maksimize etmeye çalışırlar. Homo economicus yatırımcı, duygularının ve duygulara sebep olan nedenlerin farkındadır. Duygularının hisse senedi seçim kararlarını etkilemesine müsaade etmezler.

Borsada işlem yapıyorsanız kendinizin veya çevrenizin her zaman rasyonel kararlara dayanan seçimler yapmadığına birçok defa şahit olmuşsunuzdur. Örneğin herkes X hissesi alıyor ben de X hissesi alayım ya da Y hissesi düşünce ya zaten düşeceği belli şeklinde kararlar ve yorumlara sıklıkla şahit olursunuz. Mantıklı bir yatırımcı sadece başkası X hissesi aldığı için yatırım kararı vermez ya da eğer Y hissesinin düşeceğini zaten biliyorsa düşüş yönlü pozisyon alabilir ya da pozisyonda ise portföyünü boşaltabilir.

Mantılı olmayan bir davranış örneğini ele alalım. Her çekilişte büyük ikramiye çıkar umuduyla kaç kişi piyango bileti almaktadır. Verilen paraya göre kazanma olasılığı düşük ise (piyango ikramiyesini kazanma şansı kabaca 1 milyonda 146, ya da % 0.0000006849), zengin olmak umuduyla piyango bileti almak mantıklı bir tercih değildir. Buna rağmen milyonlarca insan piyangodan para çıkacak ve zengin olacağım diye düşünerek piyango oynamayan devam eder.

Geleneksel finans teorisi insanların zaten rasyonel olduğu (homo economicus) varsayımına dayanırken, davranışsal finans, psikolojiden ödünç aldığı kavramları da kullanarak insanların piyasada irrasyonel davranışlarını açıklamaya çalışır.

Bu makale ilginizi çekebilir: Uluslararası İlişkiler Bölümü Mezunları Ne İş Yapar?

Davranışsal Finans Teorilerine Katkıda Bulunan Önemli Araştırmacılar

Davranışsal iktisat ve davranışsal finansın ortaya çıkmasında bazı önemli araştırmacıların büyük etkisi vardır. Bunlardan üç bilim insanı davranışsal finansın gelişmesine yatırım yaparken yaptığımız hataların neler olduğuna ilişkin bildiklerimizi kökünden değiştirmiştir.

Daniel Kahneman ve Amos Tversky

Daniel Kahneman ve Tversky birçok kişi tarafından davranışsal iktisat ve davranışsal finansın babası kabul edilen iki akademisyendir. İki bilişsel psikolog 70’li yıllardan itibaren piyasalara bakış açımızı değiştiren birçok çalışmaya el atmıştır. İki akademisyenin ortaklığı sonucu da 200 civarında akademik yayın ortaya konmuştur. Hatta Daniel Kahneman 2002 yılında iktisatta rasyonalite çalışmalarına katkısından ötürü Nobel Ekonomi Ödülü’nü almıştır.

Kahneman ve Tversky, bireylerin risk ve belirsiz durumlarda nasıl tercihlerde bulunduklarını açıklamaya yönelik finansal piyasalara bakış açısını oldukça etkileyen iki teori ortaya koymuştur. Bunlar Beklenti teorisi (prospect Theory) ve Kayıptan Kaçınma (Loss Aversion) davranışıdır. Bu iki davranış davranışsal finans derslerinde ayrı ayrı detaylıca işleniyor

Richard Thaler

Kahneman ve Tversky’nin davranışsal finansın kurucusu iken davranışsal finansın ana akım hale gelmesini sağlayan kişi de Richard Thaler’dır.

Kahneman ve Tversky’nin Beklenti teorisinden oldukça etkilenen Richard Thaler zihinsel muhasebe (Mental Accounting) ve servet etkisi (Endowment Effect) gibi bilişsel tuzakların finansal piyasalardaki etkilerine odaklanmış Tversky ve Kahneman ile ortak çalışmalar gerçekleştirmiştir.

Davranışsal Finans Teorisinin Eleştirisi

Davranışsal finans teorisi büyük bir yol kat etse de özellikle Etkin piyasa hipotezini savunan akademisyenler davranışsal finansı halen eleştirmektedir. Etkin piyasa hipotezi akıl dışı yatırım kararlarını açıklayamasa da basitçe piyasadaki fiyatın zaten irrasyonel davranışları da hesaba kattığını iddia etmektedir.

Etkin piyasa teorisini ilk defa ortaya atan Eugene Fama geleneksel finans teorisinin (fiyat balonları, finansal çöküşler) gibi bazı durumları hesaba katmasa da finansal piyasaların genel yapısını incelemek için halen en iyi teori olduğunu öne sürmektedir. Fama’ya göre anormal hareketler kısa vadeli hareketler olup piyasalar orta vadede dengeye geri gelecektir. Fama, “Piyasa Verimliliği, Uzun Vadeli Getiri ve Davranışsal Finans” başlıklı 1998 tarihli makalesinde, davranışsal finansın birçok unsurunun birbiriyle çelişkili olduğunu ve “davranışsal finansın kendisinin bir irrasyonellikler topluluğu” olabileceğini öne sürmüştür. Fama’ya göre bu anormalliklerin hepsi ancak “piyasa etkinliği” kavramı ile açıklanabilir.

Dersleri sırası ile takip etmek için aşağıdaki linkleri kullanabilirsiniz.