Ulaşılabilirlik Kısayolu (Availability Heuristics) Nedir? |2023

Sefa ERKUŞ Ulaşılabilirlik Kısayolu (Availability Heuristics) Nedir? |2023 için yorumlar kapalı

İçindekiler

1 Ulaşılabilirlik Önyargısı ve Aşırı Tepki Gösterme

Ulaşılabilirlik Önyargısı ve Aşırı Tepki Gösterme

Ulaşılabilirlik Önyargısı veya Ulaşılabilirlik Kısayolu (İngilizce: Availability Bias ve Availability Heuristics ) , insanların olayları o an akıllarına gelen ilk bilgi ile değerlendirme eğilimidir. İnsan zihni olayları olabildiğince hızlı anlamlandırmak, neden-sonuç ilişkisine ulaşacak şekilde programlanmıştır. Bu nedenle minimum maliyetle sonuca ulaşabilecek şekilde insanlar bir olayı akıllarına gelen ilk bilgi ile yorumlama eğilimdedir. Bu eğilim ise olayları yanlış değerlendirmeye sevk ederek yanlış kararların alınmasına neden olabilir.

Örneğin işe gidip gelmek için düzenli olarak sürdüğünüz bir yolda bir araba kazası gördüğünüzü hayal edin. En azından kazadan sonraki birkaç gün o yola yaklaştığınızda daha dikkatli şekilde araç kullanmaya başlarsınız. Oysa yoldaki tehlike seviyesi hiç değişmemiş olsa bile bu şekilde davranmaya eğilimli olursunuz. Kısaca kaza görmek ertesi gün ulaşılabilirlik önyargısına başvurarak aşırı tepki vermenize neden olur. Zaman içinde önyargının neden olduğu aşırı tepki hali etkisini kaybeder ve önceki sürüş alışkanlıklarınıza geri dönmeye başlarsınız.

Finansal piyasaların kalbinde yer alan etkin piyasa hipotezi, bir hisse senedi ya da kripto para hakkındaki yeni bir bilginin hızlı şekilde onun piyasadaki fiyatının içine yansıyacağını varsayar. Bir şirket hakkındaki iyi haberler, şirketin hisse fiyatını aşırı olmayacak şekilde artırmalıdır. Haber sonrası oluşan yeni fiyat da şirket hakkında yeni bilgiler elde edilinceye kadar sabit kalmalıdır.

Gerçekte ise piyasalarda bu süreç o kadar sorunsuz ilerlemez. Yatırımcılar özellikle küçük yatırımcılar çoğu zaman edindikleri yeni bilgilere aşırı tepki verirler. Ellerindeki hisse senedini satmaya ya da o şirketin hissesini almaya çalışırlar. Örneğin zaten beklenen bir haber piyasaya düşer ama haberi yeni duyan küçük yatırımcılar hisseye akın eder ve zaten fiyatın içinde olması beklenen haber hisse fiyatını aşırı oynaklaştırır. Ek olarak iyi haberlerden kaynaklanan fiyat artışları aslında kalıcı değildir ve yeni bir bilgi verilmemiş olsa bile zamanla etkisi azalmaya eğilimlidir.

Borsada Ulaşılabilirlik Kısayolunun Etkileri ve Örnekleri

Akademik Çalışma: Davranışsal finansçı Werner De Bondt ve Nobel ödüllü Richard Thaler , Journal of Finance dergisinde “Piyasa Aşırılık Yapıyor mu?” başlıklı çalışmalarında New York Borsası’nın üç yıllık bir dönemdeki getirilerini araştırdılar. Araştırmacılar analiz ettikleri hisse senetlerini önce farklı gruplara ayırdılar. En iyi getiri getiren 35 hisse senedini “kazananlar portföyü” ve en düşük getiri getiren 35 hisse senedini ise “kaybedenler portföyüne” ekleyecek şekilde ikiye böldüler. Portföylerin performansı endeksin gelen performansı ile kıyaslanarak üç yıl boyunca izlendi.

Bu makale ilginizi çekebilir: Hisseye Para Giriş ve Çıkışı Nasıl Yorumlanır?

Üç yılın sonunda kaybedenler portföyünün performansı piyasa endeksini kalıcı olarak geçti. Kazananlar portföyü ise piyasaya göre düşük performans gösterdi. Üç yıllık dönemde, iki portföy arasındaki kümülatif fark yaklaşık yüzde 25 olarak gerçekleşirken gerçek “kazananlar” portföyü aslında “kaybedenler” portföyü olmuştur. Bu durum neden oldu?

Çoğu küçük yatırımcı kazanma ve kaybetme durumunda aşırı tepki gösterdiler. Ellerindeki Hisseleri düşen yatırımcılar olumsuz haberlere aşırı tepki göstererek hisse fiyatlarını yapay ve orantısız bir şekilde daha da düşürdüler. Zamanla bu kötümserlik azaldı ve yatırımcılar hisse senetlerinin düşük fiyatlara ulaştığının farkına vararak düşen hisse senetlerinin yeniden yükselmesini sağladılar. Aynı şey kazananların portföyünde ama tam tersi şekilde oldu. İyi haberlere sürekli alım fırsatı şeklinde cevap veren yatırımcıların coşkusu yavaşça kayboldu. Bir süre sonra hisseye yeni para girişi durunca da hisseler değer kaybetmeye başladı. Çünkü yatırımcılar nihayetinde başlangıçtaki coşkunun aşırı olduğunu anladılar.

Yatırımcıların aşırı tepki göstermesi ulaşılabilirlik kısayolunun bir sonucudur. İnsanlar son bilgilerin etkisi altında karar verdikleri için alım ya da satım yönünde aşırı tepki gösterdiler. Eski bilgiden yeni bilgiye doğru gelirken eski bilginin etkisinin az yenisinin çok olduğunu varsayarlar. Burada insanların düşünürken bilgiler arasında ağırlıklandırma yaptıkları varsayılır. Bütün bilgilerin etkisi yüzde 100 olsun. Eski bilginin etkisinin yüzde 10, daha yeni ama önceki bilginin etkisinin yüzde 30, son bilginin etkisinin ise yüzde 60 olduğunu varsaymaya eğilimlilerdir. Eski bilgi hisse senedinin fiyatı üzerinde daha etkili olsa da yeni bilginin etkisini olduğundan yüksek varsayarlar.

Örnek: Pandemide para basılması özellikle emtia piyasalarında fiyatların hızlıca yükselmesine neden olurken. Pandemide 7 TL olan Ereğli hissesi 2022 yılında 35 TL’ye kadar yükselmiştir. 35 TL civarında piyasada çoğu yatırımcı Ereğli hissesini ömürlük tutacaklarını söylerken hisse fiyatı yüzde 20 düşünce bu seferde aşırı satım ile tepki göstermiştir.

Ulaşılabilirlik Önyargısından Nasıl Kaçınılır?

Her insan gündelik hayatında karar varırken ulaşılabilirlik kısayoluna başvurabilir. Bu zihinsel tuzak ya da önyargı da aşırı tepki göstermenize neden olabilir.

Ulaşılabilirlik önyargısının etkisini azaltmanın birinci kuralı ani tepki vermek yerine durup enine boyuna düşünmektir. İlk aldığınız karardan sapmanıza neden var mıdır? Uzun vadede sizce bir değişimin gerçekleşme ihtimali ortaya çıkmışmıdır.

Özellikle borsada her bir kamuyu aydınlatma haberi sonrası ya da bir borsa demeci sonrası küçük yatırımcı aşırı tepki gösterir. Günlük al-sat yapan bir trader değilseniz haberler ana trendi dönüştürecek kadar önemli mi bu konuyu özellikle irdelemelisiniz.

Bu makale ilginizi çekebilir: Beklenti Teorisi (Prospect Theory) Nedir? |2023

Sürü davranışı sergilemeden kararınızı değerlendiriniz. Güzel bir borsa deyişi şöyledir: Fiyat gider haberler sonra gelir!” Yani hisse senedi çıkacaksa zaten çıkıyordur. Küçük yatırımcı bilgiye daha geç ulaştığı için gündelik haberleri değerlendirirken daha dikkatli olmalıdır. Piyasa büyük fon yöneticileri ya da yabancı yatırımcılar hisse senedi alıp satarken en az 3-6 aylık bir perspektif ile hareket ederler. Bu nedenle haberler kısa sürede etki gösterse de asıl olan trenddir.

Dersleri sırası ile takip etmek için aşağıdaki linkleri kullanabilirsiniz.