YatırımKredi Piyasada Yatırım – Kredi – Proje – Finans ve Ekonomi Analiz Rehberiniz
İçindekiler
Epidemic Theory veya Salgın Teorisi Nedir?
Epidemic Theory veya Türkçe Salgın teorisi, epidemic yani virüs/bakteri kökenli salgınların araştırılması, analiz edilmesi ve önlenmesine yönelik çalışmaların yapıldığı sağlık bilimlerine ait bir teoridir. Korona virüs (COVID-19) ile sürekli duymaya başladığımız epidemic, endemic veya pandemic kelimeleri de hastalığın yayılma hızı ile ilişkili kelimeler olup Salgın teorisi çerçevesinde incelenmektedir.
Epidemic ne demek?
Epidemik, bir salgın hastalığın bir popülasyon içinde belirli bir zamanı kapsayan dönemde temel bir seviyenin üzerine çıkmasına neden olan görülme sıklığında artıştır.
Endemic nedir?
Endemic veya Endemik kelimesi yerli anlamına gelmekte olup salgın teorisi söz konusu olduğunda hastalığın çıktığı yerde kalması ile ilişkilidir. Bir bölgeye bir topluluğa ait hastalığa endemik salgın/hastalık denilebilir. Çin’de ortaya çıkan virüs önce Wuhan virüsü olarak adlandırıldı. Bunun nedeni daha çok virüsün Çin’e özgü olduğu düşüncesinden kaynaklıdır.
Pandemic Nedir?
Pandemic veya Pandemik kelimesi, evrensel anlamına gelmekte olup salgınlar/bulaşıcı hastalıklar söz konusu olduğundan kontrolden çıkmış ve bütün dünyaya yayılan salgınları nitelemek için kullanılır. COVID-19 Corona Virüsü, Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemic ilan edilmiştir.
Lütfen görseli büyütmek için tıklayınız
Bir Epidemic yani Salgın Nasıl Modellenir?
Salgın hastalıklar ile mücadele yöntemleri için önce hastalığın etkisinin anlaşılması gerekmektedir. Corona virüsü gibi salgın hastalıklara yönelik önlemler planlanırken önce teorik olarak modellenir. Bir salgın hastalık nasıl modellenir? Salgın ile mücadele ederken hastalık nasıl analiz edilir? Aşağıdaki başlıklar bu konuda kullanılan temel kavramlardır.
Temel çoğalma sayısı nedir?
R0, bir hastalığın yayılma hızının ölçümünü gösteren katsayı olarak kabul edilsin. Mikro parazitlerin (virüs,bakteri) yol açtıkları hastalıkların yayılma hızı: ikinci kişilere bulaştırma sayısının ortalaması olarak da kabul edilebilir. Eğer bir hastalığın R0 değeri 15 ise, hasta olan bir kişinin 15 kişiye hastalığı bulaştırdığı veya bulaştıracağı kabul edilir. R0 değeri ikinci kişinin çevresinde hastalık bulaştıracağı insan sayısı arasında kabul edilmez.
Kendini yeninden üretme sayısının belirli sebepleri vardır:
- Virüs, bakteriye konak kişinin etrafında etkileşimde olduğu insan sayısı
- Kişinin iletişim halinde olduğu durumda hastalığın bulaşma ihtimali
- Bulaşıcılığın süresi
Bir epidemik (salgın) hastalığın olduğu durumda R0 >1 kabul edilir. Bu da hastalığın hızlıca artması demektir. Çoğu salgın hastalık durumunda kişinin etkileşim kurduğu herkese hastalığı kapmış gözüyle bakılmaz. Bu duruma da etkin çoğalma oranı denir.
Etkili çoğalma sayısı nedir?
Birçok hastalığa karşı insanlar bağışıklık kazanmıştır. Bazıları genetik faktörlerden bazıları da hastalığı daha önce atlatmış olmaktan kaynaklanan bir bağışıklıktır. Bu nedenle birçok hastalık için hasta olanlarla etkileşim salgının yayılması için yeterli değildir. Bu durumlarda etkili çoğalma sayısı < basit çoğalma sayısıdır.
Etkili çoğalma sayısı R ile ifade edilirse, etkili çoğalma sayısı bir hastanın hastalığının bulaştığı düşünülen şüpheli ve şüpheli olmayan kişilerin ortalamasını içerir. Eğer R>1 ise yani etkili çoğalma sayısı 1’den yüksek ise hastalık yayılacaktır. 1 sayısından ne kadar yüksek ise hastalığın yayılma hızı o kadar artar. R = 1 ise hastalık endemik olacaktır. R < 1 ise virüsü/bakteriyi kapan kişi sayısı hızlı bir şekilde azalır.
Etkin çoğalma sayısı şu şekilde hesaplanır: temel çoğalma sayısı ve bir hasta ile etkileşime girildiğinde hastalığı kaptığı düşünülen kişi sayısının kişinin etkileşime girdiği toplam kişi sayısına oranı.
R = R0.x
Şöyle ki: Eğer temel çoğalma sayısı R0=12 ise ve bu 12 kişiden yarısının hastalığa karşı bir şekilde/bir nedenle bağışık olduğunu hesaba katarsak x=6/12=0,5 etkili çoğalma sayısı:
R = 12.(0,5) = 6 olacaktır.
R > 1 olduğundan hastalık endemik olmaktan ziyade salgın haline dönecektir. Basit bir şekilde Korona virüsü kapan bir kişinin 6 kişiye bulaştırdığı varsayılacaktır. Hastalığı tamamen yok edebilmek için ise bu değeri 1’in altına indirmek gerekmektedir.
Sürü Bağışıklığı (Herd Immunity) Nedir?
Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de hükümet vatandaşlarının hasta olmasına izin vererek orta vadede sürü bağışıklığı ile virüs ile mücadele etmeyi planladıklarından bahsetti. Sürü bağışıklığı veya herd immunity, bir popülasyonun veya sürünün içinde yüksek bir oranda üyenin aşı veya bağışıklık sayesinde ilgili salgına karşı bağışıklık kazanmış olması anlamına gelmektedir. Sürü içerisinde yer alan çoğu kişi bir hastalığa karşı bağışıklık kazanmış ise, virüslü bir ortamda insanların virüsü kapma ihtimali azalacaktır. Bu nedenle virüsün yayılma hızına neden olan zincir kopacaktır.
Sürü bağışıklığı eşiği veya herd immunity threshold bir popülasyonun (bir sürünün) içinde bağışıklık kazanmış insanların oranının sürü içinde hastalığın yayılma hızını istikrarlı seviyeye getiren eşik seviyesidir. Kısaca bağışıklık kazanmış insan sayısı öyle çok olmalı ki, bu sürüye bir virüs bulaştı mı virüs çok hızlı yayılmasın. Hızlıca kontrol altına alınabilsin ve yok edilsin.
Bir içinde çoğu kişinin salgın hastalığa karşı aşılandığını varsayalım: O zaman R = etkili çoğalma sayısı = 1 olacaktır. Bu sayede salgın toplum içinde yayılma hızı açısından istikrar kazanacaktır.
Herd Immunity Threshold = HIT = Sürü Bağışıklığı Eşiği
Bağışıklık kazanma yoluyla veya aşılama sayesinde sürü hastalığa karşı dayanıklı hale gelirse ve etkili çoğalma sayısı 1’den daha aşağı seviyey getirilirse salgın ile mücadelede başarılı olunur.
