Doğal Afetler Ekonomiyi Nasıl Etkiler? |2023

Doğal Afet Nedir?

Can ve mal kaybına neden olan, insanlar tarafından engellenemeyen ve kısa zaman içinde meydana gelen olaylara doğal afet denir. Ansızın gerçekleşebileceği gibi önlem alınmadığı için ortaya çıkan doğa olayının sonucudur. Sermaye stokunu ve verimini azaltarak GSYİH’nin, tüketimin ve servetin azalmasına neden olmaktadır.Önlem alınmadığı zamanlarda ciddi maddi hasarlara neden olabilir.

Jeolojik ve meteorolojik nedenli olarak ikiye ayrılan doğal afetlerden deprem, volkanik püskürme, heyelan vb jeolojik kökenlilere örnek verilirken; şiddetli yağış, sel, taşkın, don olayı, orman yangınları, çığ, kuvvetli rüzgar meteorolojik nedenlerle ortaya çıkan doğal afetlerdendir.

Doğal afetlerin oluşumunda en büyük etki insanoğluna aittir. Öyle ki fiziki yönden baraj, yol, köprü, tünel vb gibi yapılarla; bitki örtüsü yönünden ise arazilerin yanlış kullanılması, sanayinin gelişmesiyle ortaya çıkan kirli kava, kirli su ve çeşitli katı atıklarla doğanın, dünyanın dengesi bozulmuştur.

Bozulan denge ise hem insanoğlunu sosyo-psikolojik açıdan olumsuz yönde etkilerken hem de ülke ekonomilerine ciddi zararlar vermektedir. Her ne kadar doğal afetler tamamı ile önlenemese de çeşitli tedbirler alınarak zarar minimize edilebilir.

Doğal afetlerden önce alınacak tedbirler maliyetli olsa da, afetler olduktan sonra oluşacak masraflar çok daha fazla olacaktır. Tedbirlerin afetlerden önce alınması can ve mal kaybını aza indirir ve afetlerden sonra oluşacak maliyetler açısından çok daha karlı olacaktır. DOĞAL AFETLERİN EKONOMİK ETKİLERİ: DEPREM, SEL, YANGIN

Doğal Afetlerin Maliyetleri

Doğrudan, dolaylı ve ikincil maliyetler olarak üç gruba ayrılır. Doğrudan maliyetler; sabit varlıklarda, sermaye ve stokların mamul, yarı mamul mallarında ve hammaddelerin de eş zamanlı olarak ortaya çıkmaktadır.Acil yardım ve müdahale harcamaları da bu gruba dahildir.

Dolaylı maliyetler; üretim faaliyetleri kayıpları, kar, satış ve ücrette meydana gelen azalmaları, alt yapı yada fiziksel hasardan dolayı firmaların kapanmasını ve çıktı kayıplarını kapsar.

İkincil maliyetler; doğrudan ve dolaylı maliyetlerin sonucunda afetten sonra oluşur.Ekonomik büyüme, üretim, milli gelir, istihdamı, tüketim, yeniden yapılanma için hammadde alımını ve kamu gelirlerini etkilemektedir.

Doğal afetler sonucunda oluşan genel etkiler: can kaybı, eğitim, sağlık, konut faaliyetlerindeki aksamalar, işsizlikteki artış, elektrik, su, ulaşım, iletişim gibi temel hizmetlere ulaşılamaması, tarım ve endüstriyel ürünlerdeki hammadde ve yiyecek kıtlığı,yeniden yapılanmada kamu faaliyetlerinin artışından dolayı istihdamın değişmesi, ihracattaki azalış, ithalattaki artış ve sonuç olarak kamu maliyesindeki açık olarak sınıflandırılabilir.

Doğal Afetlerin Ekonomik Etkileri

Doğal Afetlerin GSYİH’ya Etkisi

Etkiler kısa ve uzun dönemde farklılık göstermektedir. Kısa vadede olumsuz etkiye sahip olacağı hakkında aynı fikre sahiplerdir ancak uzun vadede olumlu, olumsuz ve nötr olabileceği hakkında görüşler vardır. Yani uzun vadede kesin bir şekilde belirtilecek bir görüş henüz yoktur.

Doğal afetler kısa dönemde enflasyon, istihdam ve büyüme üzerinde negatif ekonomik etkilere sahiptir. Ancak bunlar alınan tedbirlerle önlenebilir.

Doğal afetlerin GSYH üzerindeki etkilerin uzun vadede olumsuz olduğu görüşünü savunanlara göre büyüme: düşük enflasyon, mali yönetim gibi ekonomik dengenin, iç ve dış kaynakların kullanımının bir birleşimi olması gerekir. Bu faktörlerin sonucu olarak oluşan büyüme doğal afetlerden zarar görmekle birlikte uzun vadede de kısa vadede de olumsuz etkilenmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre 17 Ağustos 1999 yılında meydana gelen marmara depreminin GSYH üzerindeki etkisi %-4.5 ile %0.8 arasında yer aldığı bulunmuştur.Yani marmara depremi GSYH üzerinde negatif bir etki yaratmıştır.

Doğal afetlerin orta ve uzun vadede negatif sonuçlara neden olduğunu savunanlara göre: 1960-2005 yılları arasında 225 doğal afet, meydana geldikleri ülkelerde ilk yıl sonundan GSYH’de 0.5 azalmaya neden olmuştur. Yaşanan yıldan itibaren 5 yıl boyunca GSYH’de %4 azalma görülmüştür. Uzun dönemde görülen olumsuz etkileri ise 1970-2008 yılları arasında meydana gelen doğal afetler %2,3 azalma meydana getirmektedir.

Uzun vadede olumsuz etkiler doğurduğu varsayımının yanında birde “yaratıcı yıkım” olarak ifade edilen ve büyümeyi olumlu etkileyen bir kavramda vardır. Bu görüşü savunanlara göre de doğal afetler sonucu yaratıcı tahribatlar oluşabilmektedir. Yaratıcı tahribatlar (afetlerin düzeltme etkisi) ; yeni teknoloji teşviki, verimliliğin ve büyümenin artmasıdır.

Sermaye stoku ve emeği olumsuz etkilemesinden dolayı doğal afetler genelde GSYH üzerinde olumsuz etki yaratır. Sermaye stokundaki kayıp ulusal hesaplarda görünmez ama, yatırımlarda etkisi olumlu bir şekilde görülmektedir. Bu sonuçtan da doğal afetlerin uzun vadede GSYH üzerinde pozitif etki yarattığını görüyoruz. 1960-1996 yılları arasında oluşan doğal afetler kısa vadede %-0,9 ve uzun vadede %0,6 pozitif yönde etki doğurmuştur.

Doğal afetlerin uzun dönemde olumsuz veya nötr olduğunu ileri süren bir çalışmada 1963-1979 yıları arasındaki Alabama’da yaşanan Fredic kasırgasını ele alınmış ve bu kaırganın kısa vadede pozitif, uzun vadede ise etkiler düzensiz veya önemsiz olduğu sonucuna varılmıştır.

1975-2008 döneminde yüksek ve orta gelirli ülkelerde doğal afetin GSYH üzerindeki etkisi araştırılıyor ve doğal afetin ekonomik faaliyet üzerine etkisi belirsiz olduğu sonucuna varılıyor. Sermaye ve diğer üretim faktörlerine zarar veren faktörler, emek ve çıktı miktarını azaltıyor ve aynı zamanda bireylerin refah seviyeleri için çalışma teşviki artıyor. Çıktının nasıl değişeceği hangi tarafın baskın olduğuna göre değişmektedir. Afetler ilk başta çıktıyı azaltıp harcamaları artırmakta ve gelirlerin azalmasına yol açmaktaydı. Bu durumda harcama çarpanının işareti ve büyüklüğü önemli bir rol oynamakta ve harcamalardaki artış çıktı artışına neden oluyorsa çarpan afetten son ilk azalmayı aza indirebilirken harcama çarpanı büyük olduğunda ise çıktı afetten sonra artacaktır.

Doğal Afetlerin Kişi Başı GSYİH’ya Etkisi

Doğal afetler kişi başına düşen milli geliri olumsuz etkilemektedir. Afetler bireyleri her birinin gelir düzeyi farklı olduğundan dolayı farklı düzeyde etkiler. Yapılan araştırmalar doğal afet riski ölçümü ve kişi başına düşen milli gelir arasında negatif bir ilişkiyi ortaya koymuştur. Bu sonucu destekleyen görüşe göre daha yüksek gelirli ülkelerde doğal afetin etkileri azalmaktadır ve düşük gelirli hane halkı ve toplulukları daha fazla etkilemektedir. New Orleans’ta yaşanan Katrina kasırgası üzerine yapılan çalışmada düşük gelirli hane halkının %73’ünün zarar gördüğü sonucuna varılmıştır.

Doğal Afetlerin Kalkınmaya Etkisi

Afetler kalkınma programlarını etkilemektedir ve bunun sonucunda ülkeler kalkınma programlarını değiştirmek veya ertelemek zorunda kalmaktadır. Uzun dönemde büyüme ve refah seviyesinin yükseltilmesi birey ve toplumun yaşam kalitesinin artırılması olarak tanımlanan sürdürülebilir kalkınmayı tehlikeye sokmakta yani doğal afetler kalkınma politikalarına zarar vermektedir.

Finansal Etkiler

Doğal afetler finansal piyasalardaki belirsizliği artırıp beklentileri ciddi bir şekilde etkilemektedir. İşletmelerin değerini doğrudan etkileyen doğal afetler aynı zamanda üretken sermayelerini kaybetmelerine neden olmaktadır. Piyasa değeri etkilenen işletmeler şirketlerin gelir akışlarını etkiler ve şirketlerin hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden olur. Böylece finansal piyasalarda sermaye kaybı kadar bir azalma olur.

İstanbul menkul kıymetler borsası (İMKB) 1999 yılında meydana gelen depremin finansal sektör hisselerinin getirileri üzerine etkisini araştırmış ve deprem finansal sektör hisseleri üzerinde kayda değer büyüklükte negatif bir “artık getiri” oluşturduğu sonucuna varılmıştır.

Kamu Maliyesine Etkileri

Kamu harcamaları ve gelirinde meydana gelen etkiler afetlerin mali sonuçlarıdır. Afetler mali kaynakları negatif yönde etkilemektedir. Bu etkiler kalkınmayı zarara uğratır. Afetleri azaltma ve önleme önlemleri kamu bütçesi tarafından karşılanmakta ve bütçeye ağır bir yük olmaktadır. Kamu gelirlerinin doğal afetlerden negatif etkilenmesinin nedeni; faaliyet düzeyindeki düşüş, ithalat ve ihracat, tüm vergi gelirlerinin azalmasıdır.

1990-2005 yılları arasında 20 gelişmekte olan ve 22 gelişmiş ülke de meydana gelen doğal afetlerin mali etkileri incelenmiş ve şu sonuca varılmıştır; gelişmekte olan ülkelerde afetlerden sonra kamu gelirleri artmış, kamu harcamaları da azalmıştır. Gelişmiş ülkelerde ise kamu harcamaları başta artmış daha sonra yavaş yavaş azalmıştır. Kamu gelirleri ise hemen azalmıştır. Kamu maliyetleri afetlerden sonra yeniden yapılanma sürecinde kamu sermayesinin ne kadar hasar gördüğüne göre değişmektedir.

Doğal afetler kamu maliyesine ve borcun sürdürülebilirliğine engel koymaktadır. Hasar gören alt yapıların yeniden yapılması sırasında kamu harcamaları artmakta ve bunun yanında daralma nedeniyle vergi tahsilatı azalmaktadır. Doğal afetler karşısında hükümet kaynaklarını ilk başta acil kurtarma ve yardıma sosyal güvenlik çalışmalarına harcamaktadır. Ülkeler arası yardımlar afetlerin etkilerini azaltsa da oluşan maliyet yanında bu yardımlar önemsiz kalmaktadır.

Türkiye de 17 ağustos 1999 yılında meydana gelen büyük Marmara depreminde sermaye stoku kayıpları kamu harcamalarına neden olmuş ve bu kamu harcamalarının finansmanı dolaylı vergilerle sağlanmıştır. Dolaylı vergiler ekonomi üzerinde yaşanan afetin etkisini büyütmüştür ve yurt içi fiyatlarda sapmaya neden olmuştur. Depremin mali etkilerini ele alan bir başka çalışma da depremin yaşandığı bölgenin sanayi bölgesi olması ve depremden dolayı üretime ara verilmesi, depremin etkilerinden kurtulmak için bütçe içi kaynaklara başvurulması, deprem bölgesinden vergi geliri sağlanamaması, devlet bankalarından alınan kredilerin özel sektör tarafından ödenememesi sonucu devletin bunu karşılamak zorunda kalması toplam mali maliyetin 5,570 milyar $ olmasına neden olmuştur.

Ödemeler Dengesine Etkileri

Doğal afetler beşeri ve fiziki sermayeye olumsuz etki yapar ve bu dış ticarette azalmaya neden olur. Üretim ve gelirde meydana gelen azalma beraberinde özel sektör yatırım ve harcamalarını düşürmektedir. Bu düşüş talebi azaltmakta ve azalan taleple birlikte ihracatçı ve ithalatçı firma afetten önceki ile aynı seviyede faaliyet gösterememesi sonucu dış ticaret hacmi azalmakta ve ödemeler dengesi açıkları oluşmaktadır.

Türkiye’de Doğal Afetler

Türkiye gelişmekte olan bir ülkedir ve doğal afetler Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin kalkınma, kamu maliyesi ve büyüme üzerinde büyük etkiler yaratmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde yaşanan doğal afetler yoksulluğun artmasına neden olmakta ve bütçe açıklarına yol açmaktadır. Finansman kaynakları yeniden yapılanma sürecinde kullanılır ve bundan dolayı kalkınma programları ertelenmek zorunda kalır.

Türkiye’de Meydana Gelen Doğal Afet Türleri

Türkiye’de en çok can ve mal kaybına neden olan doğal afet depremdir. Türkiye aktif fay hatları üzerinde bir ülkedir ve her beş yılda bir dört büyüklüğünde (4) deprem olma olasılığı ile her yıl zarar yaratacak olan deprem olma olasılığı %63’tür.

İkinci sırada en çok zarar veren sel olayları vardır. Seller iklim değişikliği, beşeri faktörler ve çevresel faktörlerden dolayı meydana gelir. Sellerin meydana geliş sıklığı ve dereceleri yağış yoğunluğuna göre farklılık göstermektedir. 2008 yılında toplam 4067 sel olayı yaşanmıştır ve ülkede selden 22.157 kişi etkilenmiştir.

Heyelanlar en çok Karadeniz bölgesinde görülür ve zaman zaman İç ve Orta Anadolu’da da görülen bir afettir. 1950-2008 yılları arasında 4250 yerleşim yeri heyelanlardan etkilenmiş ve 197 kişi hayatını kaybetmiştir.

Çığ düşmeleri Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz bölgesinin iç kesimlerinde meydana gelmektedir. Afet İşleri Genel Müdürlüğü’nün yaptığı açıklamaya göre 1950-2008 yılları arasında 389 çığ olayı yaşanmış, 1039 kişi hayatını kaybetmiş ve 5164 konut yıkılmıştır.

Marmara Depremi ve Etkileri

17 Ağustos 1999 Marmara depremi Türkiye’nin nüfus yoğunluğu bakımından %23’ünü kapsayan Marmara bölgesindeki İstanbul, Düzce, Bolu, Bursa, Yalova, Kocaeli, Sakarya’da etkili olmuştur. Marmara bölgesi içinde bulunan petrol rafinerileri, petrokimya tesisleri ve sanayi gibi kamu ekonomisine katkı sağlayan iş kolları bulunuyor. Bu 7 ilin o yıldaki GSMH payı %35 ti ve en çok zarara uğrayan Sakarya, Yalova, Kocaeli’nin GSMH payı %7 idi.

7.6 büyüklüğünde meydana gelen depremde 17.127 kişi hayatını kaybetmiş ve 1.358.953 kişi depremden etkilenmiştir. 133.983 konut 20.828 iş yeri hasar görmüştür. Depremin ekonomik maliyeti ise TÜSİAD’a göre 17 milyar dolar, Kalkınma Bakanlığı’na göre 15-19 milyar dolar ve Dünya bankası verilerine göre de 12-17 milyar dolar arasındadır.

Marmara depreminden sonra yapılan yeniden yapılanma harcamaları 2000 yılında büyümeyi artırmıştır. Yeniden yapılanma harcamalarındaki artış fiyatları da artırmıştır. Dış ticareti olumsuz yönde etkilemiş ama bunu işçi gelirleri, hibeler ve sigorta bedellerindeki artışlar ile kısmen karşılamıştır. Depremin sonucunda merkez bankası rezervleri 1.3 oranında gerilemiş ama ilk şokun ardından tekrar artmaya başlamıştır. Faiz oranlarında da depremden hemen sonra bir artış görülmüş fakat deprem sonrasında normal haline dönmeye başlamıştır.

Depremin ülkenin en sanayileşmiş yerinde olması büyüme, dış ticaret, enflasyon ve Merkez Bankası rezervleri üzerinde olumsuz etki yaratmış ve vergi gelirlerinin azalmasına neden olmuştur. Depremden dolayı oluşan vergi kayıpları ve ertelenen vergi gelirleri toplam 270.2 milyar ₺ olmuştur.

Vergi gelirlerindeki kaybı telafi için “Marmara Bölgesi ve Civarında Meydana Gelen Depremin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpları Gidermek Amacıyla Bazı Mükellefiyetler Odası ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması” vergi yasası ile bütçe açığı azalmış ve bütçe üzerindeki zararlar en aza indirilmiştir.

DÜNYA ÇAPINDA MEYDANA GELEN ENE ÖNEMLİ VE MALİYETLİ DEPREMLER (1980-2012)

ÜLKE	TARİH	MALİYET (000$)
JAPONYA, DEPREM SONRASI YAŞANAN TSUNAMİ	11.03.2011	210.000.000
JAPONYA DEPREM	17.01.1995	100.000.000
ÇİN DEPREM	12.05.2008	85.000.000
ABD DEPREM	17.01.1994	30.000.000
ŞİLİ DEPREM	27.02.2010	30.000.000
JAPONYA DEPREM	23.10.2004	28.000.000
İTALYA DEPREM	23.11.1980	20.000.000
TÜRKİYE,MARMARA DEPREMİ	17.08.1999	20.000.000
ÇİN, TAYVAN, DEPREM	21.09.1999	14.100.000
SOVYETLER BİRLİĞİ DEPREM	07.12.1988	14.000.000

 

Sel

Kuvvetli ve uzun yağışlar sonucu meydana gelen doğal afettir, kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar sonucuda oluşmaktadır. Seller beşeri unsurlar olan tarım alanlarına, yerleşim yerlerine, yollara ve köprülere zarar verir ve bireye ve ülkenin ekonomisine olumsuz etkiler yaratır.bunun yanında can kayıplarına da neden olmaktadır.

Dünya Üzerinde Sel Felaketlerinin Bilançosu

KITA	OLAY SAYISI	ÖLÜ SAYISI	YARALI SAYISI	TOPLAM ETKİLENEN	ZARAR $(000)
AFRİKA	489	19071	22.517	39.336.520	3.783.469
AMERİKA	724	100.480	41.519	52.659.246	61.249.814
ASYA	1155	674.153	1.198.793	27.639.063.28	200.253.874
AVRUPA	397	9733	21.873	13.154.361	78.634.348
OKYANUSYA	92	361	91	555.052	2.302.911

Yangın

Doğal ya da insan kaynaklı olarak çıkan doğal afettir.yangının çıkmasına neden olan doğal sebepler yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması, yüksek sıcaklıkıtr. İnsan kaynaklı yangının sebepleri ise sigara ve tarımsal ürün nedenlidir.

Yangının ekonomik açıdan etkileri koruyucuve önleyici tedbirler için harcamalar, yangını söndürmek için yapılan harcamalar ve yangından sonrası zararın maliyetidir.

Yanan Alan Hektar Cinsinden

KAYNAKÇA

• http://dergipark.gov.tr/download/article-file/203402
• http://dergipark.gov.tr/download/article-file/496607
• https://konupara.com/ekonomist/ekonomi/marmara-depremi-ekonomiye-etkisi-9054/
• http://www.icisleriafad.gov.tr/dogal-afet-nedir-ve-afetlerin-zellikleri
• https://www.afad.gov.tr/
• https://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=taskinlar
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44699743
• http://dergipark.gov.tr/download/article-file/428947