Hukukun Üstünlüğü Nedir? Neden Önemlidir?

Hukukun Üstünlüğü

Hukukun üstünlüğü kısaca bir ülkede toplumun her bireyinin hukuk karşısında eşit olduğu ve hukuk kurallarının herkes tarafından kabul edildiğini gösterir. Hukukun üstünlüğü bir nevi yapısal reformdur. Toplum yaşamı, insanın doğası gereği kaçınılmazdır. Toplum yaşamı içinde insanlar birbirleriyle çeşitli ilişkiler kurar. Bu ilişkiler çerçevesinde zaman zaman çıkar çatışmalarının olduğu görülmektedir. Bu durum, toplum yaşamının bir düzene ihtiyacı olduğunu gösterir. Bu düzenin sağlanması, toplum içinde bireylerin çıkar çatışmalarının giderilmesi ve onların birbirleriyle olan ilişkilerinin sürdürülmesi ise toplumsal davranış kuralları sayesindedir.

Hukuk, din, ahlak ve örf-adet kurallarını toplumsal düzen kuralları arasında sayabiliriz. Her birinin birbiriyle benzer ve farklı özellikleri mevcuttur. Hepsinin ortak yanı; toplumsal düzeni sağlamak adına insan davranışlarını belli düzene bağlamak, bazı emir ve yasaklar getirmek, yasakların ihlal edilmesi halinde çeşitli yaptırımlara yer vermektir.

Hukuk Kavramı

Hukuk; Arapça kökenli bir kelime olup, sözlük anlamı haklardır. Bireylerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini düzenleyen emir, yasak içeren devlet tarafından yaptırıma bağlanmış uyulması zorunlu kurallar bütünüdür.

Hukukun Amacı

1- Toplumsal düzen ve barışı sağlamak
2- Toplumsal ihtiyaçları karşılamak
3- Toplumda eşitliği sağlamak
4- Özgürlüğü sağlamak
5- Adaleti sağlamak
6- Güvenliği sağlamak

Hukukun Kaynakları

Hukukun meydana gelmesinde kuralların nereden geldiği nasıl ve kim tarafından oluşturulduğunu gösteren kaynaklar, hukuku doğuran kaynaklardır.

A. Hukukun Asli Kaynakları

1. Yazılı kaynaklar

Hukukun yazılı kaynakları devletin yetkili organları tarafından konulmuş bütün hukuk kurallarından doluşur.

a)Anayasa: normlar hiyerarşisinde en üst sırada yer alır ve kanunlardan farklı bir usulle konulur ve değiştirilir. Anayasa, devletin kuruluş ve işleyişini, temel niteliklerini, organlarını ve bu organların birbiriyle olan ilişkilerini, görev ve yetkilerini, bireylerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen kurallar bütünüdür.

b)Kanun: Yasama organı tarafından anayasada ve içtüzükte belirtilen usulüne uygun olarak kanun adı altında yapılmış yazılı hukuk kurallarıdır.

c)Kanun Hükmünde Kararnameler: Doğrudan doğruya anayasadan kaynaklanan yetkiye veya yasama organı tarafından amaç, kapsam ilke ve süresi belirtilmek kaydıyla verilen bir yetki kanununa dayanarak Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan ve maddi anlamda kanun gücüne sahip metinlerdir.

d)Milletlerarası Antlaşmalar: Milletlerarası hukukun yetki verdiği kimseler arasında yapılan ve milletler arası hukuka uygun şekilde hak ve yükümlülük doğurmak, değiştirmek ya da ortadan kaldırmak amacıyla yapılan hukuki işlemlerdir.

e)Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere Danıştay incelemesinden geçirilmek sureti ile Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan düzenleyici işlemlerdir.

f)Yönetmelik: Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanına giren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak koşuluyla çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır.

2. Yazılı Olmayan Kaynaklar

Hukukun yazılı olmayan kaynaklarını örf ve adet hukuku oluşturmaktadır. Örf ve adet hukuku toplum içinde uzun yıllar uygulanarak meydana gelen ve zaman içinde uygulanması yönünde toplumda inanç oluşan sürekli olarak tekrarlanan ve aynı biçimde uygulanan davranışlar sonucu oluşmuş kurallardır. Örf ve adet hukukunun varlığı 3 temel unsura bağlanmıştır:

a)Maddi Unsur: Süreklilik unsurudur. Bir davranışın örf ve adet haline gelebilmesi için uzun yıllar tekrarlanır olması gerekmektedir. Geçici ve kesintili davranışlar örf ve adet kuralı değildir.

b)Manevi Unsur: Bireylerin sürekli tekrarlanan bu davranışlarla kendilerini bağlı hissetmeleri. uymamaları durumunda bir yaptırımla karşılaşacakları yönünde vir inanç hissetmeleri gerekmektedir.

c)Hukuki Unsur: Örf ve adet kuralına devletçe hukuki bir değer verilerel onun basit bir örf ve adet kuralı olmaktan çıkarılması gerekir.

B. Hukukun Yardımcı Kaynakları

a)Doktrin; hukukla ilgilenen bilim insanlarının yapmış olduğu çeşitli açıklamalardır.

b)İçtihat; genellikle yüksek mahkemelerin kararlarından oluşur. Danıştay, Yargıtay, Askeri Yargıtay gibi. Bunlar diğer mahkemeler için benzer davalar açısından yol gösterici niteliktedir.

Hukukun Üstünlüğü İlkesi

Hukukun üstünlüğü ilkesi şuan küresel bir istek ve hedef haline gelmiştir. Tüm dünyada insanlar, devletler ve kuruluşlar tarafından destek görmektedir ve uluslararası ilişkilerin en temel unsurlarından bir tanesi olarak kabul görmeye başlamıştır.
2005 Dünya Zirvesi sonuç dökümanında dünya çapındaki Devlet ve Hükümet Başkanları, hukukun üstünlüğü ilkesini gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde evrensel olarak kabullenip uygulamak gerektiğini kabul etmişlerdir. Bundan bir yıl sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ulusal ve uluslararası düzeyde hukukun üstünlüğü konusunda karar almış olup o tarihten bu yana yıllık oturumların tamamında aynısını tekrarlamıştır.
2010’da Genel Kurul 2012 yılında düzenlenerek altmış yedinci oturumun yüksek düzey segmanı sırasında Kurulun ulusal ve uluslararası düzeylerde hukukun üstünlüğü konusunda yüksek düzey toplantı yapmasına karar vermiştir.

İşbu Kılavuzun amacı, her iki düzeyde hukukun üstünlüğü ilkesinin temel unsurlarını açıklamaktır. Ayrıca ulusal ile uluslararası düzeylerde hukukun üstünlüğünün neden kısmen de olsa birbirine bağımlı olduğu açıklanmaya çalışılmıştır.

Hukukun Üstünlüğü Neden Önemlidir?

Hukukun üstünlüğü ulusal otoriter ile vatandaşlar, ülke halkı, dernekler, kuruluşlar gibi diğer özel aktörler arasındaki ilişkilerde uygulanan bir ilkedir. Örnek vermek gerekirse, kanunların nasıl çıkarılması gerektiğini, bir suçun zanlılarına nasıl muamele etmek gerektiğini ve vergilerin nasıl tahsil edileceğini düzenler.

Hukukun üstünlüğü aynı zamanda , toplumdaki özel aktörler arasında yaşananlara da uygulanır. İster cep telefonu olsun isterse araba, bir malın alım ve satımı, bir kaza sonucu uğranan zararın karşılığını isteme hakkı ve evlilik, boşanma ya da miras gib aile içi konuların da dahil olduğu meselelere uygulanır. Ayırca bir dönüm tarlayı alıp satma ya da ürün yetiştirme hakkı gibi meseleleri de ilgilendirir.

Kısaca ifade etmek gerekirse, hukukun üstünlüğü hem yönetilenler ile yönetenler arasındaki ilişkiler için geçerlidir, hem de ister gerçek isterse de kurum ya da dernek gibi tüzel kişi, tüm özel kişiler arasındaki ilişkiler için.

Yapısal Reformlar Nedir?

Yazar: Ceyda ÇİÇEK

KAYNAKÇA

• http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/526.pdf
• 1. Sınıf Hukukun Temel Kavramları Notları
• Hukukun Temel Kavramları/ Kemal Gözler