İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Nedir? |2023

İngiliz Doğu Hindistan Şirketi

İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, 1606 yılında kurulmuş olan ve Güneş Batmaz İmparatorluk olan Britanya İmparatorluğu’nun sömürgeleştirme projesinin temelinde yatmaktadır. İngilizcesi British East India Company olan İngiliz Doğu Hindistan Kumpanya’sı olarak da bilinen şirketin kurucusu John Watts’tır. John Watts tüccar ve gemi sahibidir. Ayrıca o dönem de Londra Belediye Başkanı’dır.

Doğu Hindistan Şirketinin Kuruluşu

1588’de Sir Francis Drake komutasındaki İngiliz donanmasının İspanya donanmasını ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, İngiliz ticaret gemileri okyanuslarda daha etkin faaliyet göstermeye başlayıp özellikle Hindistan seferlerine başladılar. Bu seferler sonrasında Hindistan’da kurulan bu şirket hukuki dışında bir sömürü şirketidir.

Orijinal adı British East India Company olan bu şirket 31 Aralık 1600’de Portekiz ve İspanya’nın elinde bulunan uzak doğu ve Hindistan baharat ticaretinden pay almak üzere İngiliz tüccarları tarafından Krallığın emriyle kurulmuştur. Bu sebeple doğal olarak İngiliz sömürge politikası güden altında  bu şirket Asya’da İngiliz sömürgeciliğinin temsilcisi olmuştur.

 

Şirketin Amacı

Doğu ve Güneydoğu Asya ve Hindistan ile ticaretin sömürülmesi için kurulmuş bir İngiliz şirketidir.

Hint baharat ticaretinde söz sahibi olmak için kurulan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi bu ticaret İngiltere tarafından İspanyol Armadasının (1588) yenilgisine kadar İspanya ve Portekiz’in tekeli olmuştur.1612 yılına kadar şirket ayrı ayrı abone oldu, ayrı ayrı abone oldular. Kalıcı bir anonim şirket ortaya çıkıncaya kadar 1657 tarihine kadar geçici anonim stoklar vardır.

İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Hindistan’dan başlayıp dünyaya yayılan ticaret yerlerini ve Hindistan’daki ve çevresindeki kaynakları elinde bulundurarak ve çok yüksek nüfuslu bölgeleri himayesi altına alarak dünya ticaretinde söz sahibi olmaktadır. Elinde bulundurduğu bu güç sayesinde Asya kıtasında sömürgeleri önemli kılmaktadır. Sömürge bölgesinde ki iş gücü fazla olmasından dolayı ve önemli yerleri elinde bulundurması (Baharat Yolu, Umman Denizi, Bengale Körfezi) gibi birçok önemli geçiş güzergahından dolayı dünya ticaretinin önemli bir kısmını elinde bulundurmuştur.

Şirketin Gelişimi

Zaman içerisinde Hindistan’da büyüyen şirket ticaretini de geliştirdiği için diğer sömürü devletleri Hindistan’a girme çabalarında bulunmuştur. Fiilen haklarını korumaya çalışması sonucu savaşarak Hindistan çevresini de (Bengale, Malezya) ülkelere hakimiyeti altına alarak kendi adına yönetmeye başlamıştır. Daha sonra Bengal’deki külfetli ve tecrübeli durum İngiliz Doğu Hindistan Şirketini ticari olarak zayıflatmıştır. Bu zayıflıktan sonra İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ticari unvanından ziyade idari unvan kazanmıştır. Bu sebeple birçok bölgeyi (Singapur, Hong Kong, Endonezya, Malezya) himayesi altına alarak şirket, bu ülkelerin nüfus bakımından yüksek nüfuslu olması şirketin dünya ticaretinde ki 5/1’ine hakim olup bir başka değişle iş gücünü elinde bulundurmasından dolayı dünyanın en büyük ticaret şirketi olup idari, hukuki, mali gibi yapıların oluğundan dolayı İngiliz Doğu Hindistan Şirketi devlet fonksiyonu icra eder hale gelmiştir.

Şirketin Önemini Kaybetmesi

Bu durum zamanla İslam aleyhine gelişmiş Müslümanların siyasi, ekonomik ve kültürel durumları kötülenmiştir. Hindistan bölgesinde geleneksel yapı oluğu için (tarım) şirketinde ticari faaliyetlerin bozulmasından dolayı toprakların satılmasına mecbur kalınmış, siyasi hakimiyeti de kaybetmesinden dolayı da şirkete olan güven duygusu kalmamıştır. Zamanla yüksek vergi uygulaması yapılığı için halkın küçük görülmesi, gittikçe kötüleşen ekonomik durumlar şirketi yıpratmaya kalksa da İngiliz Hükümeti yardımıyla tekrar toparlanmıştır.

Daha sonralarında İngiliz Hükümeti şirketin Hindistan’daki statüsünü iptal ederek ülkeyi doğrudan yönetimi altına almıştır. Şirketin hukuki varlığı 1873 tarihine kadar devam etmiştir.

Şirketin Vasfının Değişimi

Tekelci bir ticaret kurumu olarak başlasa da politikaya girdi ve 18. yüzyılın başlarından 19. yüzyılın ortasına kadar Hindistan’da İngiliz emperyalizminin bir ajanı olarak görev yaptı. Onlarca yıldır zayıfladıktan sonra, 1873’te tüzel kişilik olarak durdu.

Yazar: İsmail Başar