Kahvenin Tarihi ve Ticareti

En büyük kahve üretici firmalarından birinin reklam sloganında dediği gibi; “kokusunda davet” olan ; sıcak iklimlerde yetişen bir ağaç ve meyve çekirdeğidir. Çekirdek kavrulup dövüldükten sonra kaynatılıp içilir. Sinirlere hareket, zihne uyanıklık ve canlılık verir. İçindeki kafein maddesinden dolayı, kahvenin ilkin Habeşistan’da bir rastlantı sonucu bulunduğu söylenir. Bütün dünyaya da Arabistan aracılığı ile yayıldığı sanılır. Kahvenin Türkiye’de yayılması XVI. yüzyılda Kanunî Süleyman zamanındadır. Fransa ve öbür ülkelerde de XVII. yüzyılın sonlarına doğru yayılmaya başlamıştır.

“Kahve” adı Arapça “qahwah”dan gelmekte olup Türkçe’de kahve’ye dönüşmüş, buradan da Avrupa’da café, caffe, koffie, coffee, koffie şekline gelmiştir. Adının anlamı “keyif veren içki” dir. Günümüzde Brezilya ve Yemen’de yetişen cinsleri en yağlı ve en iyi kalitedeki kahvelerdir. Endonezya’da Misk Kedisi hayvanının tükettiği kahve çekirdeklerini dışkılamasıyla üretilen en pahalı kahve olarak raflarda yerini almaktadır.

Osmanlı’da Kahve

Kahve kültürünün Osmanlı İmparatorluğuna gelmesiyle alakalı farklı görüşler bulunmaktadır. Ancak kabul edilen görüş Kanuni Sultan Süleyman zamanında Yemen Valisi Özdemir Paşa ile Osmanlı’ya geldiğidir. Kahvenin Türk Kahvesi olarak anılması Türkler tarafından bulunan yeni hazırlama metodudur. Telvesi ile cezvelerde pişirilen Türk Kahvesi telvesiyle servis edilen tek kahve çeşidi olmasıyla diğer ülkelerin kahvelerinden ayırt edilen özelliktir. 1600’lü yıllarda Osmanlı İmparatorluğu’na gelen Venedikli tüccarlar, kahveyle tanışır ve kahvenin Avrupa’ya taşınması bu şekilde gerçekleşir. İlk zamanlarda sokaklarda satılan kahve, 1645 yılında ilk defa İtalya’da bir dükkânda yani ‘kahvehane’de satılmaya başlanır.

Ekonomideki Yeri

Kahve dünyada petrolden sonra ticaret hacmi en yüksek olan ikinci üründür. Her gün 1.6 milyar fincan kahve tüketilmektedir. Dünyadaki en büyük kahve üreticileri Brezilya (%34), Vietnam (%14), Kolombiya (%7) ile ilk üç sırada yer alır. 2011’de üretilen 7.9 milyon ton kahvenin 6.2 milyon tonu ihraç edilmiştir. Önümüzdeki 5 yıllık dönemde kahve pazarının %100 büyümesi bekleniyor, tüketimin 2019’da 9.1 milyon tona ulaşması beklenmektedir.

ICO (International Coffe Organization) Uluslar Arası Kahve Organizasyonu 1963 yılında Londra’da, üretici ve tüketici ülkelerin hükümetleri arasında iletişimi kuvvetlendirmek için kurulmuş bir organizasyondur. Üyeleri dünyadaki üretiminin %98’ini sağlarken, tüketiminin de %83’ünü oluşturmaktadır. Toplam 50 üyesi bulunan ICO’nun bu üyelerinin 422’si ihracatçı, 8’i ise ithalatçı ülkelerdir. En büyük üreticiler Brezilya, Viyetnam ve Kolombiya’dir.

Dünya üzerinde kahve tüketimini en fazla yapan ülkeler İskandinav ülkeleridir. Finlandiya bu sıralamanın en başında yer almaktadır ve yılda kişi başı 12 kilogram kahve tüketilmektedir. Bir diğer İskandinav ülkesi Norveç takip etmektedir. Kişi başına tüketim 9,9 kilogram ile Norveç takip etmektedir. 9 kilogramla İzlanda, 8,7 kilogram ile Danimarka takip etmektedir.

İthalatı ve İhracatı

Emtianın ticareti 60 kilogramlık çuvallarla yapılmaktadır ve bu standarda uygun raporlanmaktadır. Kahve dolara polarite bir ürün olarak işlem görmektedir. Dünya üzerinde ihracatı yapan en büyük ülke Brezilya olarak listenin başında yer almaktadır. Brezilya yıllık 4,9 milyar dolarlık ihracatı ile dünya ihracatının % 15,9’unu oluşturmaktadır. Vietnam 3,2 milyar dolar ile ikinci sırada yer almaktadır ve dünya ihracatının %10,5 gibi büyük bir ithalat değerini elinde tutmaktadır. Üçüncü sırada yer alan Kolombiya ise 2,5 milyar dolar ihracat yapmaktadır. Dünya ihracatının %8’lik kısmını oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere dünyada ihracatının açık ara lideri Brezilya’dır. Yıllık üretim miktarıyla da orantılı olarak Brezilya hem en fazla üretimi gerçekleştiren hemde bu üretimi ihracata dönüştüren ülkedir. Yeşil işlenmemiş çekirdekleri, ihracatın yaklaşık %95’ini oluşturur ve minimum işlenmiş bir üründür. Üreten ülkeler, kazançlarının büyük bir kısmını aracılara ve markalı satış yapan yabancı şirketlere gitmesinden dolayı, ihracattan üretim masrafları çıkarılıp net karlar hesaplandığında çok az kazanırlar.

Avrupa kıtası, Almanya, İsviçre gibi ülkelerde bulunan tanınmış ürün markaları sayesinde yüksek katma değerli kahve ihracatları gerçekleştirmektedir. Bu bölgelerde üretim olmamasına rağmen dünya kahve ihracatının büyük bir çoğunluğunu bu ülkeler gerçekleştirmektedir. Bu ülkeler üretim olmamasına rağmen üretimi gerçekleştiren ülkelere yakın değerlerde ihracat gerçekleştirmektedir. Dünyanın en büyük kahve şirketlerine göz gezdirecek olursak İsviçre’den Nestlé şirketini, Almanya’dan Neumann Gruppe AG, ve herkersin bildiği ABD menşeli Starbucks Corporation olarak sayılabilir.

Emtianın ithalatında ise listenin başında Amerika Birleşik Devletleri Yer almaktadır. Yıllık 6,3 milyar dolar  ithalat gerçekleştirmektedir. İkinci sırada ise yıllık 3,8 milyar dolarla Almanya yer almaktadır. Almanya’yı yıllık 2.7 milyar dolar ile Fransa takip etmektedir.

Türkiye’de Kahvenin Ticareti

Ülkemizde de bu emtianın ekonomisi ve pazarı gelişmektedir. Kişi başına düşen tüketimi 1 kilogram seviyesine ulaşmıştır. Türkiye’nin sahip olduğu genç Nüfus da düşünüldüğünde kahve tüketiminin daha da yaygınlaşacağı öngörülebilir. Bunu anlamak için basit bir herhangi bir şehirde tur atmak yeterlidir. Merkezlerde hemen hemen her köşede bulunan kahve ile ilgili kafeler görmek mümkündür. Dünya da ticari hacmi 100 milyar dolar seviyesinde olan kahvenin Türkiye’de şuan da 1 milyar dolar düzeyinde bir piyasaya sahiptir.