Kompleksite İktisadı Nedir? Kompleksite ve İktisat İlişkisi |2023

Kompleksite Bilimi Nedir?

Karmaşıklık sistemlerinde birçok öğe yine kendi yarattıkları olaylara tepki verir ve adapte olurlar. Örneğin bu öğeler, Trafikte önlerinde ki araçlara tepki veren diğer araçlar olabilir ya da borsada yatırım yapan insanlar.

Kompleksite’de özgün bireyler beraber yarattıkları dünyaya adapte olurlar. Ekonomide ise bankalar, yatırımcılar, insanlar ve şirketler, sürekli olarak piyasa hareketlerini, satın alma kararlarını, fiyatları ve beklentilerini bu satın almaların, fiyatların ve beklentilerin ortak yarattıkları duruma göre sürekli olarak değiştirirler. Yani Kompleksite iktisadın her zaman içindedir.

Kompleksite İktisadı nedir?

Ekonomi sürekli değişiyor ve yeni yaklaşımlar ortaya çıkıyor. Bu yaklaşımlardan birisi de 1980 – 1990’larda ortaya çıkan Kompleksite İktisadı’dır. Kompleksite iktisadı W. Brian Arthur tarafından Santa Fe Enstitüsünde küçük bir çalışma grubuyla başlar. Bu yaklaşım günümüz iktisadının bir uzantısı değildir. Ekonomiye denge olmayan yeni bir bakış açısı getirmektedir.

“Kompleksite” anlaşılması güç bir sistemin tanımlanması yöntemidir. “Kompleksite İktisadı” ise ekonominin evrimleşen ve adapte olan karmaşık bir sistem olarak analiz edilmesi gerektiğini iddia eden bir görüştür. Bizlere heterojen beklentiler, belirsizlik, bağımlı rasyonellik, herd etkisi gibi ana akım iktisat tarafından yok sayılan konuları hatırlatır.

Temelleri Hayek, Keynes, Simon ve Smith gibi iktisatçılara dayanır. Kompleksite İktisadında ki sistem her zaman denge içinde olmak zorunda değildir. Hesaplama ve modellemeler, formel matematik kadar önemlidir.

Kompleksite iktisadına göre, Ekonomik ajanlar (firmalar, tüketiciler, yatırımcılar) sürekli olarak kararlarını ve stratejilerini yarattıkları sonuçlara bağlı olarak değiştirirler. Bu değişen sonuçlar yeni kararlar ve stratejiler doğuracaktır. Sonuçta bu ajanlar fikirlerinin, kararlarını ve stratejilerinin sürekli olarak sınandığı bir dünyada yaşıyorlar. Bu karalara bağlı olarak yaşadığımız bu sistem bazen bir dengeye oturabilir ya da oturmaz: bazen var olan bir davranış sergiler ya da daha önce geçerli istemde görülmemiş yeni bir davranış sergiler. Sıklıkla bu sistemleri analitik araçlarla modelleyebiliriz ve bu modellemeleri hesaplamalarla çözümler, davranışlarını inceleriz

Kompleksite İktisadı Ders Videoları

İngilizceniz iyi ise aşağıdaki videoları izleyip kompleks yapılar hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilirsiniz.

Kurucusu Kimdir?

W. Brian Arthur bir iktisatçı ve kompleksite düşünürü. En çok tek bir oyuncunun egemenliğinde kilitli pazarlara (locked markets) dayalı araştırması ile tanınır. Kompleksite biliminin bir düşünürüdür. Santa Fe enstitüsünde ki “Founders Society”nin bir üyesidir ve ilk araştırmasını 1988 yılında yapmıştır. İktisat, matematik ve elektrik mühendisliği gibi alanlarda diploması vardır. Kompleksite İktisadının kurucularındandır.

El Farol Bar Oyunu Nedir?

Santa Fe’de El Farol diye bir bar bulunmaktadır. Birkaç yıl öncesine kadar insanlar perşembe akşamları bu bara İrlanda müziği dinlemek için giderlerdi. Ancak bazı insanlar sadece barın boş olacağını düşündükleri günler bu bara geliyordu, barın kalabalık olacağını düşündükleri zamanlar evde kalıyorlardı. Brian Arthur burada beklentilerden doğan bir karar problemi olduğunu fark etti. Barın kalabalık olacağı öngörülen günler daha az insanın gitmesine sebep oluyordu ve az kişinin bulunacağı düşüncesi ise daha çok insanın bara gitmesine sebebiyet veriyordu. Bu da Yalancı Paradoksuna benzemeyen bir mantıksal soruna sebep açtı. Beklentiler, bu beklentilerin olumsuz sonuçlanmasına sebebiyet veriyordu.

Arthur bu gözlemlerini 1994 yılında Amerikan Ekonomi Topluluğuna sundu ancak Ekonomik-Ajan sisteminin hala çok toy olduğu bir zamandı ve pek ilgi çekmedi ama El Farol Bar oyunu fizikçiler tarafından çok ilgi gördü ve o zamandan beri kompleksite biliminin önemli bir parçası haline geldi. 1994’ten beri El Farol’a bir sürü farklı çözüm ve farklı bakış açıları gelmiştir ancak bunların hiçbiri Arthur’un aradığı çözüm değildi. Arthur bu düşüncede basit ama çözümlemede oldukça karmaşık olan soruna bir çözüm bulmak istiyordu. El Farol temelde basit bir sorundu ama belirsizliğin, heterojenliğin, gelişen bir ekolojinin ve kendi planlarımızın ekonomik problemler doğuracağını gösteriyordu.

Eğer kesinlikle “rasyonel” diyebileceğimiz herkesin öngörebildiği bir senaryo mümkün olsaydı oyunun çözümü oldukça basit olurdu ancak durum böyle değildi. Eğer çok kişinin gideceği öngörülüyorsa kimse gitmiyordu ya da kimsenin gitmeyeceği öngörülüyorsa herkes gidiyordu. Beklentiler kendilerini olumsuz kılıyordu. Bu oyunda rasyonellikten faydalanılamıyor çünkü oyuncular diğer oyuncuların hareketlerini doğru tahmin edemiyor oyuncuların karşısında temel bir belirsizlik var. Diğer oyuncuların nasıl davranacağı tahmin edilemiyor.

Beklentilerinin olumsuz sonuçlanmasıyla oyuncular stratejilerini değiştirmek zorunda kalıyor. Bu yüzden bekledikleri sonucu alamayan oyuncuların mevcut stratejilerini değiştireceklerini ya da geliştireceklerini söyleyebiliriz. Böylece oyun adaptif ve ajan-bazlı bir hal alıyor. Yani ajanlar mevcut kararlarının oluşturdukları sonuçlara göre kendi beklentilerini değiştiriyor ya da geliştiriyorlar kısacası duruma adapte oluyorlar.

Ajanların beklentileri olumlu sonuçlanmak için diğer ajanların beklentileriyle bir rekabet içine girer bu da bir beklentiler ekolojisi oluşturur.

Beklentiler birbirlerini barda ki “rahatlık seviyesi” üzerinde bir dengeye oturtur (eğer uzun dönemde az kişi gelirse, beklentiler doğru çıkar, yani çok kişi gelmiş olur.). Bu denge doğal bir dengedir. Başlangıçta rahatlık seviyesine verilen önem çokken beklentiler olumsuz sonuç verdikçe bu yönde ki beklentiler değişecektir. Bunu, kendisi değişmeyen ama içinde ki ağaçların tek tek değiştiği bir orman gibi düşünülebiliriz.

Yazar: Melik Baran ÖZTÜRK