Mantıksal Safsata Nedir? Safsata Türleri Nelerdir? |2023

Mantıksal Safsata Nedir?

Mantıksal Safsata , insanın karar verme , akıl yürütme yöntemlerini yanlış yönde kullanması sonucu ortaya çıkan bir terimdir. Günlük hayatta kendi düşünceleriniz ve konuşma biçiminizi doğru ifade etmenizi başkalarının düşüncelerini ise doğru anlamanıza olanak sağlayan düşünme , karar verme , akıl yürütme , ispat yöntemine mantık denilmektedir. Mantık çerçevesi dışında asılsız ve akıl yürütme kavramına ters düşen , insanların iletişimi konusunda karşılaşılan engellere safsata denilmektedir. Safsatalar insanlar arasında doğru olmayan çıkarımlar anlamına da gelmektedir. Bu çalışmada mantıksal safsata ve türleri bilimsel argümanlar sayesinde açıklanmaktadır. Mantıksal safsataların bir çoğu birbirine benzemektedir. Yaygın olan safsatalar örnekleri ve nasıl saptanabileceği açıklanmaktadır.

Mantık , yazılı ve sözlü ifadeleri doğru anlamanızı ve değerlendirmenizi sağlamaktadır. Konuşulanlar ve yazılanlar hakkında doğru çıkarımlar elde etmenizi sağlamaktadır. Türkçede bir çıkarımın veya inancın Türk dilinin kurallarına göre ifade edilmesine önerme denilmektedir. Cümle içinde ki kelimeler yer değişikliği gösterse bile aynı anlamı veriyor ise farklı bir önerme olarak kabul edilememektedir. Aşağıda iki farklı şekilde kurulan fakat aynı anlama gelen önermeye örnek cümle vardır.

Burada yedi yüz ve üstü kelime bulunmaktadır.
Yedi yüz ve üstü kelime burada bulunmaktadır.

Bir çıkarımın veya görüşün doğruluğunu ispatlamak o çıkarımı güçlendirmek amacıyla bir ya da daha fazla önermenin sonuçlandırılmasına argüman adı verilmektedir. Kısaca savunulan değerlerin destekleyicisi anlamındadır. Argümanlar doğru veya yanlış olabilmektedir.

Aşağıda bir argüman örneği verilmiştir.

Herkesin bir hatası vardır. (öncül )
Her hata bir ders verir. ( çıkarım )
Her dersin bir anlamı vardır.
Hata yapmadan dersimizi alamayız. (sonuç)

Safsata , insanın karar verme , akıl yürütme yöntemlerini yanlış yönde kullanması sonucu ortaya çıkan bir terimdir. Mantıksal Safsatanın kelime anlamı hatadır. Türkçeyi kötü kullanmak gibi yapılan yanlışlıklardan oluşmaktadır. Eksik bilgi , inanç , önyargı gibi faktörler safsataya neden olabilmektedir. İkna edici gibi gözükürler fakat sahte argümanlardır.

Mantıksal Safsata Türleri

Mantıksal safsata türleri aşağıdaki gibi kategorilendirilmiş ve türlerine göre örnekler verilerek yazılmıştır. EN sık kullanılan safsata türleri olarak kullanılan safsatalar da bu listede yer almaktadır.

Biçimsel Safsatalar

Bir argümanın yapısından kaynaklanan ve teknik olarak geçersiz kabul edilen . Şekli bakımından ele alınan , bir sonucun öncüllerini desteklememesinden kaynaklanan safsatalardır. Önemli olan sonucun doğru veya yanlış olması değildir. Çıkarımın doğru öncüllere dayanıp dayanmamasıdır. Örneği aşağıda bulunmaktadır.

Gezegenler düzdür.
Dünya bir gezegendir.
Dünya düzdür.

Argümanların çıkarımlarının geçersiz olarak kabul edilmesinin sebebi öncüllerinin birinin doğru birinin yanlış olmasından kaynaklanan bir durumdur.

Serbest Safsatalar

Anlamlarına göre ele alınmaktadırlar. Türkçe’de belirsizlik olması , yanlış anlama , kelimelerin yanlış kullanımı , konu dışına çıkma gibi sonuçlar ortaya çıkaran safsatalardır.

Doğru kararlara varabilmek için yapılan çıkarımların açık ve anlaşılır olması gerekmektedir. Serbest safsatalarda bu mümkün olmamaktadır. Örnekleri aşağıda açıklanmaktadır.

Cinaslı Safsata

Cümlede kelimelerin anlaşılır ve açık bir şekilde kullanılmamasından doğan hatalardır. Aynı kelimenin ifadenin iki faklı kısmında iki farklı anlamında kullanılmasından kaynaklanan ve bu şekilde ortaya çıkan hatalı çıkarımdır. Örneği aşağıda vardır.

Arkadaşıma bir gül dedim , bir gül verdi bana.

Çok Anlamlılık Safsatası

Cümleden birden çok çıkarım elde edilebilecek safsatalardır. Örneği aşağıda vardır.

İrem , Beyza ile Büşra’yı gördü.
İrem , Beyza’yı Büşra ile düşerken gördü.
İrem , Beyza’yı Büşra ile dondurma yerken gördü.

Vurgulama Safsatası

Cümlede bir kelimeyi vurgulayarak anlam kaydırma veya farklı anlamlar yükleme hatasıdır.

Bizim gül, çok güzel.
Çiçek olan gül çok güzel.
Arkadaşı Gül çok güzel.

Kıyaslama Safsataları

Az rastlanan olaylardan genel kurallar ve çıkarımlarda bulunmaktır.

Özelleştirme Safsatası

Genel ilke ve cümlelerin istisna olan durumlar içinde kabul edilebilir olduğunu düşünme hatasıdır.

Ödünç aldığın bir şeyi geri vermek zorundasın o halde ödünç aldığın o sigarayı küçük çocuğa geri vermelisin.

Genelleştirme Safsatası

Özel ilke ve cümlelerin istisnai durumlarda genel ilke ve cümlelere doğru kaymasıdır.

Narkoz amacıyla insanlara uyuşturucu verildiğine göre bütün insanlara uyuşturucu kullanımında izin verilebilir.

Kategori Safsataları

Bütünleme Safsatası

Bir bütünün bazı parçaları için kabul edilebilir olanını bütünün kendisi için de zorunlu olarak geçerli olacağını düşünmekten doğan bir safsatadır.

Eşimi anlamakta güçlük çekiyorum. Kadınları kimse anlayamaz.

İndirgeme Safsatası

Bütün için doğru ve geçerli olan düşünceyi bütünün parçaları içinde geçerli olduğunu düşünmekten doğan bir safsatadır.

Saçı uzun olan kızlar saçı uzun olmayan kızlardan daha çirkindir. O zaman saçı kısa olan Yağmur saçı uzun olan Merve ’den daha güzeldir.

Konunun Özünü Kaçırma Safsataları

Elde edilen sonucun önermelerin içinde olması safsatasıdır.

Kısır Döngü Safsatası

Birinci önermenin ikinci önermeyi içinde bulundurması ikinci önermenin birinci önermeyi içinde bulundurması halidir.

Bir hafta yedi gündür.
Yedi gün bir haftadır.

Alakasız Sonuç Mantıksal Safsatası

Ortaya atılan görüş ile çıkarılan sonucun bağdaşmamasından doğan safsatadır.

Evde ışıklar yanmadığına göre elektrikler gitmiş olmalıdır.

İddiayı Zayıflatma Safsatası

Kendi iddiasını güçlendirmek ve geçerli hale getirmek için karşı tarafın geçerli olan iddiası yerine iddianın en zayıf en kırılgan yönünü bulup ona hücum etme safsatasıdır.

Askere gidilmelidir. İnsanlar orduyu rahat bulmadıkları için gitmek istemezler. Unutulmamalıdır ki rahatlıktan daha önemli şeyler vardır Vatan gibi.

4.Alakasız Amaç Safsatası

Bir amacı olmadığı halde ulaşmak istediği amacı başaramadığına dayanarak yapılan çıkarımlardır.

İktisatçılara güvenmiyorum hala hiçbir şey yapmadan para kazanmanın yolunu bulamadılar.

5.Konuyu Saptırma Safsatası

Bir konu da savunulan şey hakkındaki eleştiriyi konuyu başka tarafa saptırarak göz ardı edilmesine yol açan mantıksal safsatadır.

Evin taksitlerini zamanında ödemelisin aksi takdirde sobalı bir evimiz olmayacak zaten herkesin doğal gazlı evi var.

Saldırı Safsataları

Öneriyi yapan kişi önemlidir. Tartışmak kişi arasında iddiaları geçersiz hale getirmek için yapılmaktadır.

1.Adam Karalama Mantıksal Safsatası

Önerinin geçerli ve düşünceye uygun hale getirilmesi yerine onu reddetmek için kişiyi övgü çerçevesinde yapılan saldırılardır.

Hükümetin parasal otoriteyi tam anlamıyla sağladığını düşünüyorum.
Ne oldu senide mi meclise alacaklar ?

2.Niteliksel Adam Karalama Safsatası

Görüşlerini kanıtlamak veya delillerle konuşmak yerine karşı tarafın kişilik özelliklerine vasıflarına , fiziksel özelliklerine saldırarak o iddiayı çürütmeye geçerliliğini ortadan kaldırılmaya çalışılması durumudur.

İktisat bölümünün zor olduğunu söylemesine inanmayın. Çünkü kendisine rakip gelsin istemiyor.

3. ‘Sen de’ Safsatası

Karşı tarafın iddiasına karşılık davranışlarıyla alakalı tutarlılığa sahip olmadığını savunan iddialarda bulunmaktır.

Alkol kullanmak kötüdür diyorsun ama sen de içiyorsun.

Şaşırtma Safsataları

1.Devede Kulak Safsataları

Bir konuda iddianın geçerliliğini sağlamak amacıyla iddiaya uymayan ayrıntıların hiçbir önem taşımayacağını savunan safsatadır.

Sigara içilmesi Karabük ’te hava kirliliğine yol açmaz.

2.Ya Beyaz Ya Siyah Safsatası

Bir konuda birden fazla seçenek olmasına rağmen karşı tarafı iki seçenek arasında bırakmak suretiyle doğan safsatadır.

Beni sevmiyorsan kesin benden nefret ediyorsun.

3.İspatlama Mecburiyeti Safsatası

Bir konun yanlışlığını ispatlanmamış olması sebebiyle doğru olduğunu , doğruluğunun ispatlanamamış olması sebebiyle yanlış olduğunu ileri sürmektir. Bir şeyin tersi veya aksi ispatlanmadıkça doğrudur safsatasıdır.