Munzam Karşılık Oranı Nedir? | 2023

Munzam Karşılık Nedir?

Türk Dil Kurumuna göre “Munzam” sözcüğünün kelime anlamı “Katma, Ekleme” dir. Munzam kelimesinin diğer bir anlamı ise Zorunludur. Bankaların toplamış oldukları mevduatların Merkez Bankasında bulunan hesaplarında tutmak zorunda oldukları kısma Munzam Karşılık oranı, denir.

Bankaların çok risk almaması bir bankaya hücum durumunda, Her bankanın toplamış olduğu mevduatların bir kısmını Merkez Bankasında tutma zorunluluğu vardır. Bu karşılığın tutulma sebebi ise ilk başlarda bankaların iflas durumu ile karşılaştıkları zaman bir koruma sağlama aracı olarak görülmesidir. Mevcut günümüz şartları göz önünde tutulduğu zaman bu karşılık, bir piyasa likiditesi kontrol aracı olarak kullanılmaktadır.

Bankaların Merkez Bankasına yatıracakları munzam karşılıkları, Merkez Bankası açıklamış olduğu munzam karşılık oranları ile belirler.

Bu oranın azalması piyasada likiditenin azalması anlamına gelmektedir. Bunun sebebi ise munzam karşılığa ayrılan kısım arttığı zaman, Merkez Bankasındaki para miktarının iyice artması ve bu durumda bankaların topladıkları karşılığın daha azıyla yetinmesi anlamına gelmektedir.

Munzam karşılık oranı azaldığı zaman ise bankaların toplamış oldukları karşılıkların çoğunluğunun piyasada kalması ve piyasa likiditesinin artması anlamına gelmektedir.

Munzam Karşılık, likidite kontrol amacıdır. Ancak günümüzde pek sık kullanılmaz. Bunun sebebi ise munzam karşılığın sadece uzun vadeli likidite kontrolü için tercih edilmesidir.

Munzam Karşılık Oranının Tarihçesi

Munzam karşılığın bir diğer adı Zorunlu Karşılıktır. Günümüzde ise Zorunlu karşılık daha sık kullanılmaktadır.

Munzam karşılık oranının uygulamasının ilk hali, toplanmış olan karşılıkların en az yüzde 10’unun kasada tutulması zorunluluğudur.

Ülkemizde ilk kez 30 Mayıs 1933 tarihinde uygulanmıştır.

Munzam Karşılığa Tabi Olan Kurum ve Kuruluşlar

Yabancı bankaların Türkiye’deki şubeleri de dahil mevduat bankaları, zorunlu karşılığa (munzam karşılığa) tabi olmaktadır. Aynı zamanda Türkiye’de kurulacak veya şube açmak amacıyla faaliyet içinde bulunan bankalar zorunlu karşılık uygulamasını kullanmak zorundadır.

TMSF bankaları ise munzam karşılık uygulamasından muaf tutulmaktadır.

Munzam karşılıklar iki hafta aralıkla cuma günleri itibarıyla bilanço verileri ile hesaplanmaktadır. Aynı zamanda bu munzam karşılıklar 14 gün içerisinde tesis edilmektedir.

Yani munzam karşılık uygulamasına tabi tutulan kurum ve kuruluşların zorunlu karşılıkları yükümlülüklerin hesaplandığı tarihten iki hafta sonra cuma günü mesai bitimine kadar Merkez Bankasına bildirmek durumundadırlar. Munzam karşılıkların tesis dönemi ise yükümlülüklerin hesaplanma tarihinden iki hafta sonra cuma günü başlayıp ve 14 gün sonra perşembe günü sona ermektedir.

Munzam (Zorunlu) Karşılıklara Faiz Ödenmesi ve Cezai Yaptırımlar

Türkiye’de bankaların aracılık maliyetlerini azaltmak amacıyla, bankalarca önceden, faizsiz olarak ayrılan zorunlu karşılıklara istinaden kaynak maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla 8 Ağustos 2001 tarihi itibariyle faiz ödenmeye başlanmıştır.

Munzam karşılıklara ödenecek faiz oranı ilk başlarda Türk Lirası mevduat ağırlıklı basit faiz oranı ile belirleniyordu. İlerleyen süreçlerde ise bu süreç Merkez Bankasının borç alma oranına göre hesaplanmaya başlanmıştır.

Ülkemizde Munzam karşılık uygulamasından doğan iki çeşit cezai yaptırıma tabi unsur vardır. Birincisi Zorunlu karşılıkların süresi içerisinde tesis edilememesi veya belirlenen karşılık oranından eksik tesis edilmesi durumudur. İkinci unsur ise bankalar tarafından, merkez bankasına bildirilmiş olan zorunlu karşılığa tabi tutulan yükümlülerin yapılan incelemeler sonucunda tespit edilen tutarın aşağısında kalması halidir. Bu iki unsurda da tesis edilen TL cinsi munzam karşılıkların 2 katı tutarında mevduat merkez bankası bloke hesaplarında munzam karşılıkların eksik tesis edildiği süreler dikkate alınarak faizsiz olarak tutulmaktadır.

Munzam Karşılıkların Bir Sonraki Döneme Aktarılması

Rezerv yönetimine ait belirsizlikleri göz önüne aldığımızda, 14 gün süreli tesis dönemi boyunca bankaların hedeflerindeki ortalama rezerv miktarını yakalamaları çok zordur.

Bu noktada ise Rezerv sistemi için esneklik imkânı sağlayan rezerv taşıma opsiyonu devreye girerek bankaların munzam karşılık yöntemlerini kolaylaştıran bir unsur olmaktadır.

Yazar: İlker Bora