Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Nedir?

Merkez Bankaları ve TCMB

Merkez Bankaları o ülkenin para ve kredi politikalarından sorumlu olan bir kurumdur. Çeşitli görevlerinin yanı sıra temel görevi para basarak paranın dolaşıma dahil edilmesini sağlar ve fiyat istikrarını hedefler. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Türkiye’nin para politikasını yönetmekle görevli ilk amacı fiyat istikrarını sağlamak olan özerk kurumdur.

TCMB Kuruluşu

Osmanlı Devleti 19.yüzyılın ikinci yarısına kadar para miktarını ve kredi hacmini düzenleyip iç ve dış ödemeleri gerçekleştirmek için hazine, darphane, loncalar. bedestenler, sarraflar ve vakıflar tarafından yönetilen bu yapı içerisinde ‘altın sikke’ basmaktaydı. İlk kez 1839 yılında kağıt para basma yoluna giden Osmanlı Devleti bunu bir banknottan daha çok senet olarak kullanmışlardır. İlk dış borçlanmayı 1854 yılında Kırım Savaşı’nda yaşayan Osmanlı Devleti bu dış borçlanmayı ödeme amacıyla Avrupa ülkeleriyle aracılık sağlamak için merkezi Londra’da bulunan İngiliz sermayeli ‘Ottoman Bank’ kurulmuştur. Sonraki yıllarda Ottoman Bank kendini feshettikten sonra yabancı sermaye ile kurulan Osmanlı Bankası yerli halk tarafından zamanla tepkilere maruz kalan devlet 11 Mart 1917 yılında tamamen yerli sermaye ile kurulan Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası kurulmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası 30 Haziran 1930 tarihinde resmi gazetede yayımlanan Merkez Bankası Kanunu’na bağlı olarak 3 Ekim 1931 tarihinde anonim şirket olarak faaliyete başlamıştır. Merkez Bankası hakkında çeşitli öngörüler öne sürülse de, ancak bağımsız çalışması görüşü sabit kabul edilmiş bunu vurgulamak amacıyla ismi ‘Cumhuriyet Merkez Bankası’ olarak belirlenmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Görevleri

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu ile oluşturulan görev ve sorumluluklar 5 temel başlığa ayrılmıştır.

Fiyat İstikrarı

Merkez Bankası’nın temel amacı para politikasının esas aldığı büyüme ve istihdama yönelik süreçlerin istikrarını sağlamaktır. İstikrar sağlamak; fiyatlar genel seviyesinde uzun dönemde oluşan enflasyon veya deflasyon eğilimini önlemek yani alım gücü olan paranın güvenirliğini korumaktır. Hükümetin bu konuda büyüme ve istihdam politikaları fiyat istikrarı ile destekleyici bir rol almaktadır.

Finansal İstikrar

Merkez Bankası için destekleyici amaç olarak görülen finansal istikrar. sistemin beklenmedik ve gelecek olumsuz durumlara karşın makro dayanıklılığıdır. Bu durum para politikasının etkinliğini önemli ölçüde arttırmaktadır. Son dönemlerde oluşan finansal krizler fiyat istikrarı ile birlikte değerlenmeye başlanmıştır. Bu finansal krizle birlikte Merkez Bankası sıfıra yakın faiz politikası izleyerek ekonomiyi canlandırmayı hedeflemiştir.

Döviz Kuru Rejimi

Döviz kuru rejimi ekonomik etkiler yarattığı için hükümet ile birlikte belirleyip uygulamak TCMB’nin temel görevlerinden biridir. Bu doğrultuda altın ve döviz rezervlerini koruyarak yönetme işini üstlenmektedir. Kur politikaları para politika hedeflerine bağlı olarak belirlenmektedir. Teorik olarak sabit ve esnek kurlar tartışmaya konu olsa da bu iki rejim arasında çok sayıda farklı rejimler bulunmaktadır.
Türkiye 2001 ekonomik krizinden sonra dalgalı döviz kuruna geçerek finansal istikrara yönelik riskleri azaltmak amacıyla Türk Lirası’nın aşırı değerlenip aşırı düşmesine karşı tedbirler almıştır.

Banknot Basma İmtiyazı

Türkiye’de para basma ve ihraç yetkisine sahip tek banka Merkez Bankası’dır. Bu imtiyaz Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 11 Haziran 1930 tarihinde verilmiş olup tamamen ve süresiz olarak Merkez Bankası’na devredilmiştir. Hayatımızda önemli bir yere sahip olan para sadece ekonomi için kritik bir öneme sahip değildir.

Ödeme Sistemleri

Üç veya daha fazla katılımcı arasındaki fon veya menkul kıymet aktarımını sağlayan araç. süreç altyapıyı sunan olarak adlandırılmaktadır. Ülkemizde bankalar arası para aktarımı Merkez Bankası tarafından ‘Elektronik Fon Transfer’ adı altında ödeme sistemi kullanılmaktadır. Bu sistem sayesinde hızlı ve güvenilir bir alışveriş gerçekleşmektedir. Finansal istikrarın sağlanmasındaki öneminden dolayı ödeme sistemlerinin yürürlüğü, gözetim ve düzenlenmesi TCMB’nin temel görevlerinden biridir. Bu durum oluşumunda yapılan para transferlerinin güvenli ve hızlı bir şekilde çalışmasını. kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini yapmakla görevlidir.