SEKA| Türk Kağıt Sanayisinin Kuruluşu| 2022

 

Türk kağıt sanayisinin kurucusu kimdir?

Bu makalemizde ülkemizin en güzide fabrikalarından olan Türk kağıt sektörünün öncü kuruluşu Seka Kağıt Fabrikalarının kuruluş hikayesi ve  Türk kağıt sanayisinin kurucusu olan Mehmet Ali Kağıtçı’nın hikayesi anlatılmaktadır. Ayrıca SEKA’nın kapanmasına yönelik süreç anlatılmaktadır. Bu süreçte en önemli rol muhakkak ki Mehmet Ali Kağıtçı’ya aittir. Makalede önce Türk kağıt sanayisinin kurucusu Mehmet Ali Kağıtçı’nın hayatı ele alındı. Bu süreçte Kağıtçı’nın Seka için verdiği mücadele de örnek nitelikte bir Cumhuriyet kazanımına yardımcı olmuştur.

SEKA kâğıt fabrikasının kurucusu olan Mehmet Ali Kağıtçı 1899 yılında Heybeliada’da dünyaya gelmiştir. İlkokulunu Heybeliada’da tamamlayıp ortaokul için İstanbul’a gitmiştir ve liseyi İstanbul Erkek Lisesi’nde öğrenim görmüştür. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nden 1922 yılında mezun olmuştur ve kimyagerlik diploması almıştır. Mezun olduktan sonra İstanbul Üniversitesi’nde asistanlık yapmıştır. 1925 yılında Almanya’ya gitmiştir ve 1 yıl sonra Fransa’ya giderek Fransa’daki kâğıt fabrikasında çalışmıştır. Daha sonra Fransa’daki Grenoble Üniversitesinde Kağıtçılık Enstitüsüne kayıt yaptırmıştır ve 1 yıl sonra birincilikle okuldan mezun olup ‘Kâğıt Mühendisi’ ünvanını almıştır.

Türk kağıt sanayisinin kurucusu Mehmet Ali Kağıtçı Türkiye’de Türk Kâğıt Sanayisini kurmak için İstanbul’a geri dönmüştür. Avrupa kartelleri Mehmet Ali Kâğıtçı’ya Türkiye’de tek kağıt mühendisi olmanın onun için hiçbir işe yaramayacağını söyleyerek geri dönmesi için teklifler sunmuştur ama Mehmet Ali Kağıtçı gelen bütün teklifleri reddetmiştir.

Türk kağıt sanayisinin kurucusu Mehmet Ali Kağıtçı Türkiye’de kâğıt sanayisinin kurulması için gazeteler aracılığıyla kamuoyuna duyurmuştur. İlk başlarda baskılar sonucu başlatılamaya karar verilen ihale iptal edilmiştir ama Mehmet Ali Kağıtçı pes etmemiştir. Celal Bayar’ın destekleri sonucunda 10 Temmuz 1934 kâğıt sanayisinin kurulmasına karar verilmiştir. Başlarda kâğıt fabrikasının kurulmasına karşı çıkanlar fikirlerini değiştirerek fabrikanın kurulmasına destek çıkmışlardır. Kurulacak olan kâğıt fabrikaları aynı zamanda 5 yıllık sanayi programına girmiş ve bu projeleri Mehmet Ali Kağıtçı hazırlamıştır.

İzmit Kağıt Fabrikası’nın Kurulması

İzmit Kâğıt Fabrikası için uygun bir yer aramaya başlanmıştır. Kâğıt fabrikası için gerekli olan alt yapının; suyun, işçinin, kömürün ve ham madde ve mamul maddelerin kolay nakledilebilmesi için İzmit seçilmiştir ve ilk fabrika İzmit’te kurulmasına karar verilmiştir. İzmit Kâğıt Fabrikasının temelleri 14 Ağustos 1934 yılında dönemin başkanı İsmet İnönü tarafından atılmıştır. Fabrikanın müdürü olarak seçilen Mehmet Ali Kağıtçı fabrikanın kuruluş hazırlıklarıyla kendisi ilgilenmiştir.

Fabrika toplamda 30.400 lira değerindedir. İzmit Kâğıt Fabrikası 121.864 metrekare arazi üzerine kurulmuştur ve Kagıt Fabrikası ve mekanik hamur ünitesi olmak üzere iki ana birimden oluşmaktadır. Fabrikaya ek binalar olarak hizmet binaları, kazan dairesi, tamirhane ve güç santrali gibi bölümler eklenerek İzmit Kâğıt Fabrikası 1936 yılında açılarak faaliyete geçmiştir. İlk Türk yapımı kağıdı Mehmet Ali kağıtçı kendi elleri ile 18 Nisan 1936 yılında yapmıştır.

Türk Kağıt Sanayisinin Kurucusunun Mehmet Ali Kağıtçı görevinden politik nedenlerden dolayı 1941 yılında görevinden uzaklaştırılmıştır. Mehmet Ali Kağıtçı görevinden uzaklaştırılmasına rağmen hiçbir zaman kağıtçılıktan kopamamıştır ve çalışmalarını sürdürmeye devam etmiştir ve İstanbul Belediyesi Kimyahanesi Müdürlüğü’ne 1942 yılında atanmıştır. Daha sonra İstanbul Teknik Üniversitesinde kağıtçılık üzerine dersler vermeye başlamıştır. 1964 yılında emekli olarak çalışmalarına devam etmiştir ve çeşitli kitaplar yazmıştır. Türk kağıt sanayisinin kurucusu Mehmet Ali Kağıtçı 1 Ekim 1982 yılında Heybeliada’da vefat etmiştir.

Seka Kağıt Fabrikası

İlk fabrikanın açılışından sonra ikinci bir fabrika için çalışmalar başlatılmıştır ve 1944 yılında İzmit İkinci Kâğıt Fabrikası açılmıştır ve 1954 yılında Üçüncü Kâğıt Fabrikası açılmıştır. Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Kanunu 1955 yılında yürürlüğe girerek SEKA kurulmuştur. Kurulmasıyla 1970 yılında Giresun SEKA Aksu Kâğıt Fabrikası ve Zonguldak Çaycuma Kâğıt Fabrikası,1971 yılında Dalaman Kâğıt Fabrikası, 1979 yılında da Afyon Kâğıt Fabrikası, 1981 yılında Balıkesir Kağıt Fabrikası, 1984 yılında Akdeniz Kağıt Fabrikası ve Kastamonu SEKA Kağıt Fabrikası faaliyete geçmiştir.

Türkiye’nin ilk kâğıt fabrikası olan İzmit yıllık 10 bin ton kapasite ile kurulmuştur. Daha sonra fabrikaya eklenen tesislerle 5 kâğıt, 2 oluklu mukavva, 1 klor-alkali ve 1 selüloz fabrikasına kavuşan bir tesis halin gelmiştir. 1980 yılında yıllık 140 bin ton kapasiteye ulaşmıştır.

1936 yılında 1.065 çalışan sayesinde 3.959 ton üretim yapan kâğıt fabrikası 1942 yılında 10.025 ton üretim yapmıştır. 1942 yılında satılan kağıtlardan elde edilen tutar 5.246.000 liradır.1936-1945 yılları arasında üretilen 74 bin ton kâğıdın tutarı 33 milyon 700 bin lira olmuştur. 1944-19945 yıllarında ise üretilen 5.700 ton selülozun değeri 4 milyon 400 bin lira olmuştur.

SEKA İzmit Fabrikası’nın arazisi olan İzmit fidanlığı ağaç üretimi yapılarak ağaçlarından selüloz üretimi yapılması amaçlanmış, Afyon’daki fabrikada kamışı, Dalaman’daki fabrikada ise pamuğun kozasını ekonomik bir değere dönüştürülmesi amaçlanmıştır.

1988 yılında SEKA Kâğıt fabrikaları özelleştirme kapsamına girerek anonim şirkete dönüştürülmüştür. 198 milyon dolar değerindeki Balıkesir fabrikası 2003 yılında 1,1 milyon dolara Albayraklara satılmıştır. 2003 yılında Giresun SEKA Aksu Kâğıt Fabrikası 5 milyon TL ye Milda Kâğıt Sanayi Tic. A.Ş. satılmıştır ve satışından sonra fabrikada üretim yapılmamıştır.

İzmit  Fabrikası’nın kapatılmaması için halk 52 gün boyunca direniş göstermiştir. Halkın direnişinin ardından SEKA’nın satışı iptal edilerek fabrika ve fabrikanın arazisinin tamamı işletme hakkıyla 10 Mart 2005 yılında İzmit Fabrikası tüm varlıklarıyla birlikte İzmit Büyükşehir Belediyesine devredileceği söylenmiştir. Fabrikada çalışan işçiler belediyede çalışmaya devam etmeleri önerilmiştir ve bu öneri işçiler tarafından onaylanmıştır ve işçiler belediyede çalışmaya devam etmişlerdir. Böylelikle 52 gün süren direniş sonlanarak fabrikanın devri gerçekleşmiştir.  İzmit Fabrikası’nın kapatılmasından sonra fabrikanın arazisine 19 Kasım 2006’da SEKAPARK, 18 Nisan 2015’de de Kocaeli Bilim Merkezi, 06 Kasım 2016 yılında da SEKA Kâğıt Müzesi açılmıştır.

Seka’nın Türk Ekonomisinde Önemi

Kâğıt Fabrikaları, kâğıdın hammaddesi olan odun hamuru ve selülozu kendi üreten tek kuruluş olması açısından çok önemlidir. Her yıl ormanlarımızdan kesilen 18 milyon metreküp ağacın 1 milyon metreküpünü işleyerek 250 bin ton odun hamuru ve selüloz üretmekteydik. Dünya’da selüloz üreten sadece 10 firma bulunmaktaydı ve Türkiye’de selüloz üreten tek fabrika olan Dalaman Kâğıt Fabrikası büyüklüğü açısından 4.sırada yer almaktaydı.

Türkiye’nin en büyük kâğıt fabrikası olan İzmit işletmesi yıllar boyunca katma değer ve istihdamın ekonomiye, sosya-kültürel anlamda da büyük katkılar sağlamıştır. Fabrika İzmit ile özdeşleşerek tarihsel bir önem kazanmıştır.

 İzmit Kâğıt Fabrikası’nın en önemli özelliklerinden biri kendi suyunu ve elektriğini kendisi üretmektedir. 1937 yılında fabrikadan elektrik alınarak İzmit’in elektrik ihtiyacı karşılanmıştır. İzmit için önemli olan işçilerin ihtiyaçlarını karşılamak için kantin, revir, kooperatif, işçilerin çocukları için kreş ve oyun bahçesi bulunmaktaydı. İzmit halkı için 1940 yılında sinema salonu açılmıştır ve burada açık sinema ve tiyatro gösterileri yapılmıştır. Böylelikle İzmit halkının sosyo-kültürel anlamda gelişmiştir.

Kültürel anlamada katkı sağlayan SEKA Kağıtspor adıyla spor takımları oluşturmuştur ve ilk kez kadınlardan oluşan kürek takımı SEKA sayesinde kurulmuştur. Kağıtspor sayesinde İzmit halkı spor dallarından futbol, basketbol, tenis ve voleybol gibi birçok spor dallarından takımlar oluşturmuştur. SEKA’nın ilk başlarda 17 yataklı olan reviri 1951 yılında 50 yataklı bir hastaneye dönüştürülerek hem fabrika işçilerinin hem de İzmit halkının sağlık sorunları hastane sayesinde giderilmiştir.

Kâğıt Fabrikası’nın açılmasıyla Türkiye’de kâğıt üretiminin artması birçok alanda kâğıt ürünlerinden istifade etmeyi sağlamıştır. Kâğıt sayesinde bilgilerin yazıya dökülmesi ile eğitim ve öğretim hayatında önemli bir adımın atılmasını sağlamıştır. Kitap, defter, sözlük ansiklopedilerin yazımı veya basımıyla bilgilerin aktarılması ile kâğıt önemli bir fonksiyondur. Kâğıt, insanların birbiri ile iletişim kurmak, haberleşmek içinde kullanılmıştır. Bunun için gazete, mektup, davetiye, dergi, el ilanları vb. basılmıştır. İnsanlar kâğıdı kişisel kullanımları (günlük ve not defteri gibi) içinde kullanma gereksinimi duymuştur. Kâğıt hayatımızda yazı yazmak için kullanılmamıştır birçok alanda kâğıdı hayatımızda kullanmaktayız.

Ürün ambalajları için kutu karton, kese kâğıdı ve zarflar, duvarlar kaplamak içinde duvar kağıtlarını kâğıttan üreterek kullanmaktayız. Temizlik alanında peçete, tuvalet kâğıdı, kâğıt mendil, havlu peçete gibi ürünleri kâğıttan yaprak günlük yaşantımızda kullanılmaktadır. İnşaat alanında da kullanılan kâğıt çimentonun torbalanması ve paketlenmesinde kullanılmaktadır.

SEKA kâğıt fabrikası kâğıt üretiminin yanı sıra sektöre bilgi birikimin aktarmış ve Kocaeli Üniversitesi’ndeki Kağıtçılık Bölümüne bünyesindeki Ar-Ge laboratuvarı, kütüphaneler ile bilimsel çalışma ortamları sağlamıştır.

SEKA’nın kapatılarak üretimine son verilmesi işsizliğin ve güvensiz çalışma ortamının yaygınlaşmasını anlamına gelmiştir. SEKA’nın kapatılmasıyla 2004 yılında işsizlik %10 düzeylerinde gerçekleşmiştir. SEKA işçilerinin büyük bir çoğunluğu kağıtçılık mezunu olması ve emek gücünün büyük bir bölümünü oluşturması göz önüne alındığında kapatma kararı emek gücünün israfı anlamına gelmektedir. Emek piyasasında yaşanan sorunlar hem sosyal hem de makroekonomik göstergeleri etkilemektedir.