Servet Vergisi: Nedir ve Türleri Nelerdir? | 2023

Servet Vergisi Nedir?

Servet, tanım olarak bireylerin gelirinin tüketilmemiş, biriktirilmiş olan kısmıdır. Bu bakımdan servet, vergi ödeme gücünün belirlenmesinde mühim bir göstergedir. Bir ülkede vergiye en çok konu olan şeylerde biri de servet değişimidir. Servet genellikle varlık, taşınmaz ve gayrimenkul şeklinde oluşturulur. Varlığın büyüklüğüne ve fazlalığına göre kişinin vergi borcu belirlenmektedir. Serveti çok olan şahsın vergi borcu serveti daha az olan şahıs ise göre daha fazladır. Bir bireyin ödeyeceği vergi gücü bir yıl içinde sahip olduğu varlık ve geliri üzerinden hesaplanmaktadır.

Servete sahip olma talepleri kişilerin geleceğe dair bir güvence oluşturma gereksinimlerinden kaynaklanmaktadır. Harcanmayan kazançlar varlık olarak karşımıza çıkarken, servet de ayrıca vergi konusu olarak kabul edilmektedir. Servet vergilerine geçmeden Türk Vergi Sistemini oluşturan vergileri sıralamakta fayda vardır.

Türk Vergi Sistemini Oluşturan Vergiler

Türkiye’de vergi sistemi temel olarak dolaylı ve doğrudan vergilerin bileşiminden oluşmaktadır. Vergiler içerisinde dolaylı vergilerin payı oldukça yüksektir. Hazine gelirleri göz önünde bulundurulduğunda vergi türleri aşağıdaki gibidir:

I. Gelir Üzerinden Alınan Vergiler

• a) Gelir Vergisi
• b) b) Kurumlar Vergisi

II. Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler

• a) Genel Harcama Vergileri(KDV, ÖTV)
• b) b) İşlem Vergileri(BSMV, ÖİV vb.)

III. Servet Vergisi

a) Servetten Transferinden Alınan vergiler (Genel Servet Vergisi)

• i. Veraset ve İntikal Vergisi

b) Servet Transferinden Alınan Vergiler(Özel Servet Vergisi)

• i. Motorlu Taşıtlar Vergisi
• ii. Emlak Vergisi

Servet vergileri, servet üzerinden alınan vergiler dolaysız vergiler grubuna girerler.

Servet Transferinden Alınan Genel Servet Vergileri Nelerdir?

Servet unsurları üzerinden tek seferde alınan vergilerdir. Servet unsurları birbirinden ayrılmaz, dolayısıyla bu servetlerin tamamı üzerinden tek seferde vergi alınır. Veraset ve intikal vergisi gibi vergiler servetin el değiştirilmesi sırasında alınan vergiler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Veraset vergisi

Veraset vergisinin konusu mirastır. Miras dediğimizde gayrimenkuller, menkul mallar, alacaklar ve borçlar yer alır. Miras bir bütün halinde vergiye tutulur. Tereke ve miras payı vergisi olarak ikiye ayrılır. Günümüzde uygulanan miras payı vergisidir.

Tereke servet vergisi

Devlet mirasın tamamı üzerinden vergisini almaktadır. Sonra kalan miras, mirasçılara intikal ettirilir. Verginin mükellefi muris1tir. Objektif bir vergidir.

Miras payı vergisi

Miras payı vergisinde önce miras, mirasçılara pay edilir. Her mirasçı kendisine düşen pay üzerinden vergi öder. Verginin mükellefi mirasçıdır. Sübjektif bir vergidir.

İntikal vergisi

İntikal vergisi, Veraset ve ivâsız intikaller yoluyla yani bağış yoluyla malların el değiştirmesidir.

• Türkiye sınırları içerisindeki mallar.

• Türk vatandaşlarının yurtdışında veraset ve ivasız intikaller yollarıyla elde ettikleri mallar.

• Türk vatandaşlarının yurtdışındaki malları bir yabancıya intikal ederse, eğer yabancının Türkiye’de ikametgâhı varsa verginin konusuna girer.

Konu düzenlenmesi itibariyle ilk üç madde çifte vergiye neden olan bir vergidir.

• Şans oyunlarından, çekilişlerden, yarışmalardan kazanılan ikramiyeler, piyangolar verginin konusu içerisine girer. Fakat Milli Piyango İdaresi Kanunu gereği Milli Piyango İdaresi tarafından dağıtılan ikramiyeler vergiye tabi değildir. Piyango ve ikramiyelerde vergi stopaj2 yoluyla alınır.

• VUK3ve VİV4 ilgili değerleme hükümleri üzerinden tespit olunur.

• Veraset üzerinden alınan vergi oranları ve diğer intikaller dilim usulü artan oranlı tarifeye dahildir. Veraset üzerinden alınan vergi oranları matrahlarına göre, %1-3-5-7-10 şeklindedir.

• Diğer intikaller üzerinden alınan vergi oranları matrahlarına göre, %10-15-20-25-30 şeklindedir. Fakat eğer bir kişi sağlığında ebeveynleri, eş ve çocuklarına mal bağışlanması durumunda bu oranların yarısı uygulanır.

• İkramiye ve piyangolar için vergi oranı %20’dir.

Servetten Alınan Vergiler (Özel Servet Vergisi)

Özel Servet Vergisinde, vergi servet unsurlarından ayrı ayrı alınır. Emlak Vergisi ve Motorlu Taşıtlar Vergisi, Özel Servet Vergisi niteliği taşır. Özel Servet Vergilerinde vergi süreklidir yani her yıl tekrar eden şekilde alınır. Servet vergilerini servet stoku üzerinden alınan servetin transferinden alınan vergilerde diye de ayırabiliriz. Servet stoku üzerinden alınan vergiler denildiği zaman genellikle Özel Servet Vergileri servet biriktirilmesi sebebiyle alınan bir vergidir.

Motorlu Taşıtlar Vergisi

Genel bir tanımlama olarak, motorlu kara ve motorlu hava taşıtlarıdır. Motorlu Deniz Taşıtları Vergisi kavramı 2009 yılında kapsam dışına çıkarılmıştır. Motorlu Deniz taşıtlarından Motorlu Taşıtlar Vergisi alınmıyor. Öncelikle bir taşıtın verginin konusuna girebilmesi için temel koşulu motor yapısına sahip olmasıdır. Verginin konusuna girebilmesi için tarifelerde yer almalıdır. Herhangi bir motorlu taşıt tarifelerde yer almıyorsa kesinlikle verginin kapsamına girmeyecektir.

Motorlu Taşıtlar Vergisinde Vergiye Tabii Olan Taşıt Tarifeleri

1 Sayılı tarife

• • Otomobil
• • Arazi taşıtı
• • Kaptıkaçtı
• • Motosiklet

Otomobil, arazi taşıtı ve kaptıkaçtının vergileme ölçüsü “yaş+ motor silindir hacmi+ değeri” bu üç vergileme ölçüsüdür. Bu araçlar için Motorlu taşıtlar vergisi hem spesifik hem de advalorem yapıya sahiptir.

Motosikletlerin vergileme ölçüsü “yaş+ motor silindir hacmi” üzerinden hesaplanır. Ancak, motor silindir hacmi 100cm³ün altında olan motosikletler vergiye tabii değildir.

2 Sayılı tarife

• • Minibüs
• • Otobüs
• • Kamyon
• • Kamyonet
• • Çekici
• • Panelvan
• • Karavan

Minibüsler sadece yaş ölçüsüne göre değerlendirilir. Otobüsler yaş + koltuk sayısı olarak hesaplanmaktadır. Kamyon, Kamyonet, Çekicilerde vergileme “yaş + istiap haddi(azami ağırlık)” Ağırlıktan kasıt yüklü ağırlığı olarak kastedilmektedir. Panelvan ve Karavanlarda ise “yaş + motor silindir hacmi” olarak hesaplanır.

3 Sayılı tarife

• Uçak

• Helikopter

Uçak ve helikopterlerde vergileme “yaş + azami kalkış ağırlığı” olarak hesaplanmaktadır. Türk hava kurumuna ait olan uçak ve helikopterler Türkkuşu5na ait olan uçak ve helikopterler vergiye tabii değildir.

Yaş haddi büyüdükçe ödenecek vergi oranı azalır. Diğer ölçüler büyüdükçe ödenecek vergi oranı artar.

Motorlu taşıtlar vergisinin mükellefi tarifelerde yer alan motorlu taşıtları kendi adlarına kayıt ve tescil ettiren gerçek veya tüzel kişilerdir. Motorlu Taşıtlar Vergisi ödemesi her yılın ocak ve temmuz ayında gerçekleşir.

Motorlu Taşıtlar Vergisinde istisnalar kamu kurum ve kuruluşlara istisnalar getirilmiştir. Örneğin, genel bütçe, özel bütçe, mali idareler, sosyal güvenlik kurumu vb. kurumlara ait olan yani kamu tüzel kişilerine ait olan motorlu taşıtlar vergiye tabii değildir.

Diplomatik amaçlı kullanılan motorlu taşıtlar karşılıklı olmak şartıyla vergiye tabii değildir. Örneğin, Almanya Ankara Başkonsolosluğunda kullanılan ve diplomatik amaçlı kullanılan motorlu taşıtlardan vergi alınmaz. Bunun aynısı Almanya içinde geçerlidir yani Almanya’da Türk diplomatları ya da elçiliklerde konsolosluklarda çalışanların bu amaçla kullandıkları motorlu taşıtlardan vergi alınmaz.
Engelli taşıtlarından motorlu taşıtlar vergisi alınmaz. Yalnız engelli taşıtlarında engellilik derecesi %90 ve üzerinde olanların motorlu taşıtlarında kesinlikle özel tertibat şartı aranmaz yani bu istisnadan yararlanabilirler. Buna karşılık %90’ın altındaysa motorlu taşıtta kesinlikle engeline uygun bir özel tertibat olmak zorundadır.

Tasarruf mevduatı sigorta fonuna intikal ettirilmiş motorlu taşıtlar hiçbir zaman vergiye tabii değildir.

Emlak vergisi

Emlak vergisi 1985 yılına kadar genel bütçe vergi gelirleri içinde yer alırken 1985 yılından sonra bu vergi gelirleri yani bu verginin hasılatı belediyelere bırakılmıştır. Bu yönüyle bakıldığında Emlak Vergisi, Belediye Kanununa göre çıkarılmış bir vergi değildir. Belediye Kanununa göre alınan vergilere örnek olarak, haberleşme vergisi, çevre temizlik vergisi, eğlence vergisi, ilan ve reklam vergisi gibi vergilerdir. Emlak vergisini il belediyeleri ile ilçe belediyeleri tahsil ediyor fakat büyükşehir belediyeleri emlak vergisi tahsil etme yetkisi yoktur. Sadece büyükşehir belediyelerine il ve ilçeler tahsil ettikleri vergilerden pay aktarırlar.

Türkiye sınırları içerisinde bina ve arazilerdir.

BİNALAR

Bina, yapıldığı madde ne olursa olsun kara ve sudaki her türlü sabit inşaat binadır. Bir emlağın bina kabul edilebilmesi için sabit olması şarttır. Binaların 2 türlü kullanım alanları vardır. Bunlar, mesken ve işyeri olarak tanımlanır. Meskenlerde emlak vergisi oranı ‰1, işyerinde emlak vergisi oranı ‰2’dir.

ARAZİLER

Araziler ise kendi içerisinde ikiye ayrılır. Bunlar arsa6 ve arazi7’dir.  Arsalarda emlak vergisi oranı ‰3, arazilerde emlak vergisi oranı ‰1’dir.

Mesken, işyeri, arsa ve arazilerde uygulanan vergi oranları büyükşehir belediyesi sınırları içinde olduğunda oranlar iki katına çıkacaktır.

Emlak Vergisi her yıl ocak ve şubat aylarında tarh ve tahakkuk ettirilir. Birinci taksit her yılın mart, nisan ve mayıs aylarında, ikinci taksit ise kasım ayında ödenmektedir.

Emlak vergisinin mükellefleri

• Malik olanlar(mülk sahipleri)

Malik olma iki şekilde değerlendirilir. Bir kişi ya paylı mülkiyet ya da elbirliğiyle mülkiyet sahibi olabilirler. Paylı mülkiyette paylar bellidir her bir birey payı oranında vergiye tabii tutulur. Elbirliğinde ise paylar belli değildir bu durumda her bir pay sahibi müteselsilen sorumludur.

• Malik gibi hareket edenler

Emlak üzerinde tasarruf edenler yani mülk sahibi olmadığı halde mülk sahibi gibi hareket edenlerde vergiden mükellef olurlar.

Emlak vergisi matrahı

Matrah, vergi değeridir. Vergi değerleri belediyelerde kayıtlıdır. Vergi değeri her yıl Bakanlar Kurulunun tespit ettiği yeniden değerleme oranının yarısı kadar arttırılır. Örneğin; 1.yıl emlağın vergi değeri 100.000TL, vergi oranı %10 ise 2.yıl 100.000TL’nin %5’i 105.000TL olur.

Emlak Vergisinde vergi değeri dört yılda bir yeniden takdir edilir.

Binalar için; Kanunda öngörülmüş biçimde tespit edilir. Binaların inşaatının bittiği yılda çıkarılan bir vergi değeri vardır ve bu vergi değeri “binanın yüzölçümü × inşaat m³ maliyetleri + kalorifer, klima, asansör tesisatı + arsa payı – amortismanlar” ile ölçülür.

Araziler için; Takdir kurullarınca tespit edilen değerdir.

Emlak Vergisinde Muaflıklar

Daimi muaflıklar; kamu tüzel kişilerine ait olanlar ile Tasarruf mevduatı sigorta fonuna intikal ettirilmiş olan Bina, arsa ve arazilerden hiçbir şekilde vergi alınmaz.

Geçici muaflıklar;

1)Bina vergisinde geçici muaflıklar

• Mesken Muafiyeti

Mesken olarak kullanılan binalar inşaatı tamamlandığı yılı itibariyle 5 yıl süreyle vergi değerlerinin 1/4ü emlak vergisinden muaf edilmiştir.

• Doğal Afetlerde Zarar gören Binalar

Deprem, sel, yangın vb. durumlarda yetkililerin gösterdiği yerlerde, doğal afetlerden sonra 5 yıl içinde inşa edilirse 10 yıl süreyle binaları inşa edenler emlak vergiden bütünüyle muaftır.

• Sınai Tesisleri

Sanayi amacıyla inşa edilmiş binalar 5 yıl müddetle vergiden muaf edilmiştir.

• Turizm teşvik belgeli

Turizm amacıyla inşa edilmiş binalar için, binaların inşaatının tamamlandığı yılı izleyen yıldan başlayarak 5 yıl süreyle emlak vergisinden muaf edilmiştir.

• Sergi, Panayır, Fuarlar için kullanılan binalar

Sergi, Panayır, Fuarlar için kullanılan binalar bu amaçla kullanıldığı sürece vergi ödememektedirler.

2)Arazi vergisinde geçici muaflıklar

• İnsan emeğiyle orman haline getirilmiş arazilerde, arazi sahibi 50 yıl süreyle emlak vergisi ödemeyecektir.

• Tarıma elverişli olmayan araziyi, arazi sahibi tarafından tarıma elverişli hale getirilmişse arazi sahibi 10 yıl süreyle emlak vergisinden muaftır.

• Arazi sahibi tarafından bağ, bahçe, meyvelik yapılmışsa 2 ile 15 yıl arasında değişen sürelerle emlak vergisinden muaftırlar.

• Organize Sanayi Bölgeleri için tahsis edilmiş arazilerde, arazi sahipleri organize sanayi bölgesi kurulup, binalar sanayicilerin lehine tescil ettirilene kadar hiçbir suretle emlak vergisi ödemezler.

Bunların yanı sıra çalışmayan ve hiçbir geliri olmayan 200m2’yi aşmayan tek konutları için emlak vergisi ödemezler. Geliri sadece sosyal güvenlik kuruluşlarından olanlar, şehit/dul/yetim aylığı alanlar 200m2’yi aşmayan tek konutları için emlak vergisi ödemezler.

Varlık vergisi ile ilgili detaylı bir makale okumak isterseniz

Yazar: Sevde Elanur AKKILIÇ