Spk Nedir? Sermaye Piyasası Kurulu Ne Yapar?

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)

Sermaye Piyasası Kurulu ülkemizin ekonomik yapısını korumak ve insanların elindeki tasarruf yaptığı varlıkların menkul kıymetlere yatırılmasını özendirmek amacıyla kurulmuş tüzel kişiliğe sahip bir kurumdur. Denetim, yetki, inceleme ve araştırma yaparken Sermaye Piyasası Kanunları çerçevesinde verilen kural ve yetkilere göre gerçekleştirmektedir. Halktan arz ettiği bu varlıkları kurumun güvencesi altında tutmaktadır. Kurulun üyesi bulunduğu kurumlarla uluslar arası iktisadi çalışmalar ve araştırmalar yapmak için katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Sermaye Piyasası Kurulu, SPK’nun amaç ve yetkileri, SPK’nun kanun içeriği ve bölümleri.

Giriş

Uzun bir dönem Türkiye’de sermaye piyasalarının yürütülmesi yönünde yasal boşluk süreci yaşanmaktaydı. Bu boşluk sürecinin giderilmesi açısından 28.07.1981 yılında sermaye piyasası kurulu kurulmuştur. Bu durumu destekleyecek olan hukuki maddesel yaklaşım gene aynı yıl aralığın da 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunun Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilmesiyle gerçekleşmiştir. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) kanun ve yetki çerçevesinde yayımladığı yönetmelik ve tebliğlerin yanı sıra sermaye piyasasının ihtiyaç duyduğu borsaların kurulması, uygulamaların ve çalışma sisteminin belirlenmesi gerekmektedir. Bu sistemin denetlenmesi ve güncellenmesi için 03.10.1983 yılında Bakanlar Kurulunca onanan 91 sayılı “menkul kıymetler borsalarının kuruluş ve çalışma esasları hakkında yönetmelik” sermaye piyasasının yasal sürecini 06.10.1983 yılında 84/8581 no’lu resmi gazete yayımlanmasıyla gerçekleşmiştir.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)

SPK, SPKa ile verilen yetkileri yapmak üzere kurulmuş tüzel kişiliği olan bir kurumdur. Tüzel kişiliği olması sebebiyle yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanmaktadır. SPK’nun merkezi Ankara’da bulunmaktadır. Kurulun onayı alındıktan sonra yurt içinde veya yurt dışında birimler açılabilmektedir. Kurulun ilgili olduğu bakanlığa Başbakan karar vermektedir.

4887 sayılı kanuna göre SPK kapsamında bir başkan, bir başkan vekili ve yedi üyeden oluşmaktadır. İlgili makamın göstermesi gereken dört aday içerisinden ikisi Sanayi ve Ticaret bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından gösterilecek ikişer adaydan birer kişi Bakanlar Kurulu tarafından seçilir ve toplamda yedi kişiden oluşmaktadır. Bakanlar Kurulu bu seçilmiş kişilerden birini başkan diğerini başkan vekili olarak atamaktadır.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Amaçları

26.04.1982 tarihli ve 8/4644 sayılı “Sermaye Piyasası Kurulu Teşkilat, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği”nin 7.maddesine göre sermaye piyasası kurulu; sermaye piyasasının güven ortamı içerisinde açıklık ilkesini benimseyerek devam ve kararlılık altında çalışmasının, menkul kıymetler ve sermaye piyasası ile ilgili kuruluşlar hakkında kamunun bilgilendirilmesini, tasarruf sahiplerinin korunmasını sağlamak amacıyla halka yararlı bir ortam hazırlamak amacıyla kurulmuştur. Bu olguları gerçekleştirirken düzenleme, denetleme, inceleme, araştırma ve açıklama yaparak başta sanayi kuruluşlarının hisse senetleri olmak üzere tasarrufların menkul kıymet olarak değerlendirilmesini sağlamak ve ülke ekonomisini yarar sağlamak amacıyla kurulmuş bir kurumdur.

Sermaye Piyasası Kurulu Amaçları

2499 sayılı SPKa’da kanun koyucu, kanunun amaç ve nitelikleri, kanunun kapsamı ve içeriğinde geçen bazı terimlerin açıklanmasının ardından ikinci bölümde ise sermaye piyasası araçlarının kurul kaydına alınması, ihracı, halka arzı ve satışı hususundaki yaklaşımlar yer alırken üçüncü bölümde ise ihracatçılara ve halka açık anonim ortaklıklar husun da hükümler yer alır. Dördüncü bölümde SPK’nun oluşumu ile görev ve yetkileri, beşinci bölümde sermaye piyasası faaliyetleri ile sermaye piyasası kurumlarının kuruluş ve faaliyet şartları ve altıncı bölümde ise denetim ve cezai sorumluluklar ele alınmıştır ve bu hususta bütünsel bir yaklaşım ele alınmıştır.

SPK, ilk ele alınan sıfatıyla kalmamış olup 3794 sayılı kanunla 13.05.1992’de değişikliğe uğratılmış ve 558 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bazı usul değişikliklerine uğramıştır. Ancak Anayasa mahkemesi bu KHK lerin bazı hükümlerin iptaline karar vermesi üzerine, meydana gelen yaptırım boşluğu, 4487 sayılı kanunla doldurulmaya çalışılmış fakat yeterli gelmediğinden 15.12.1999 tarihinde tekrardan güncellenmiştir. Bu güncellenen hükümler genel anlamda Halka Açık Anonim Ortaklıklarda değişiklikler yapılmıştır.

Sermaye Piyasası Kurulu Unsurları

SPK kanunu madde 32’ye göre sermaye piyasası kurumları şu şekildedir;

1. Aracı kurumlar,
2. Yatırım ortaklıkları
3. Yatırım fonları
4. Sermaye piyasasında uygulama yapabilecek diğer kurum ve kuruluşlar

Aracı Kurumlar

Aracı kurumlar faaliyet göstermek için “borsa üyelik belgesi” almakla yükümlüdür.

Aracı kurumların izin koşulları;

• Anonim ortaklık olmalıdır.
• Hisse senetlerinin bütünü nama yazılı olmalıdır.
• Hisse senetleri nakit karşılığı yazılmış olmalıdır.
• Ödenmiş meblağın SPK tarafından belirlenen miktardan az olmaması ve %50 sinin devlet tahvili olarak bloke edilmiş olması gerekmektedir.
• Esas sözleşme kanunlara aykırı olamaz.
• Kurucuların yüz kızartıcı suç veya hükümlerinin olup olmadığı daha önceki bir dönemden tespit edilmiş olması gerekmektedir.

Yatırım Ortaklıkları

Yatırım ortaklıklarının faaliyet şartları madde 36 da düzenlenmiştir. Yatırım ortaklıkları sermaye piyasası araçlarını kullanarak ulusal ve uluslar arası borsada altın ve diğer kıymetli madenlerin portföylerini ticari amaçla kullanan anonim ortaklıklardır.

Yatırım ortaklıklarının izin koşulları;

• Hisse senetleri halka arz etmek üzere kurulmalı.
• Sermaye SPK’ nun belirlediği miktarda olmalıdır.
• Hisse senetlerinin nakit karşılığı olmalıdır.
• Ticaret unvanında “yatırım ortaklığı” ibaresi bulunmalıdır.
• Esas sözleşme SPK ya aykırı olamaz.
• Kurucuların yüz kızartıcı suç veya hükümlerinin olup olmadığı daha önceki bir dönemden tespit edilmiş olması gerekmektedir.

Yatırım Fonları

SPKa’nu hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenleri işletmek amacıyla kurulan mal varlığına yatırım fonları denir.

 Sermaye Piyasası Faaliyetleri

• Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık yapmak.
• İhraç edilmemiş sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka satışının sağlanmasını gerçekleştirir.
• Dövize dayalı işlemler, ekonomik ve finansal göstergeler,sermaye piyasası araçları ve kıymetli madenlerin her türlü finansal araçlarının yapılmasında aracılık sağlamaktadır.
• Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımını gerçekleştirir.
• Yatırım danışmanlığı yapmaktadır.
• Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği yapmaktadır.
• Diğer sermaye piyasası kurumlarının faaliyetlerini de gerçekleştirmektedir.

Sonuç

Bu çalışmada sermaye piyasası kurumunun amaç ve faaliyetlerinin belirlenen sermaye Piyasası Kurumu kanunlarıyla nasıl gerçekleşmesi gerektiğini sunmaktadır. Sermaye Piyasası Kurumunun vermiş olduğu “yetki belgesi” alımında ne gibi avantajlar sağladığını ve kurumlara ne tür kişilik kazandırdığını görmekteyiz.

Yazar: MİNE ŞEN

Kaynakça

1. Sermaye Piyasaları Analizler / Gürel Konulalp
2. Hukuk Mahkemeleri Usulü Kanunu Tasarısı Üzerinde Düşünceler (Ankara Barosu Dergisi,1959/3,s.125-130
3. Denetim SPK düzenlemeleri / DR. Cem Niyazi Durmuş / Doç. DR. Oktay Taş
4. http://www.spk.gov.tr/Sayfa/Index/0/0/1
5. Capital Dergisi 2017 tarihli Haziran sayısı