Dolaylı Vergi Nedir?

Dolaylı vergi ve dolaylı vergiler, kişilerin gelir ve kazançlarından değil dolaylı yollarla alınan vergilerdir. Mal ve hizmet satın alırken anında ödendiği için, verginin alınması kolay ve ucuzdur.Dolaylı vergiler ve uygulamalarının artan öneminin, bu konunun adaletliliğinin hangi boyutta olduğu tartışma konuları arasına girmiştir. Dolaylı vergi paylarının çok yüksek oranlara çıkması eleştirel bir hale dönüşmüştür. Şüphesiz ki son dönemde dolaylı vergi paylarında fark edilir bir artış söz konusu olmuştur.

Bu çalışmada amacımız; dolaylı vergi çeşitlerinden bahsederek; vergilendirme uygulamalarını görmek aynı zamanda dolaylı vergilerin kişiler üzerinde psikolojik ve ekonomik yönden yararlarını ve sakıncalarını incelemektir.

Vergi Nedir?

Vergi, kanun yoluyla kamu hizmetlerini karşılamak için kişi ve kuruluşlardan alınan paralardır. Vergi, bir nevi zorla alınan paralardır diyebiliriz. Vergi herkesin gelirine göre ödemek zorunda olduğu bir yükümlülüktür. Vergi ödemeleri tercihe bağlı değildir. Anayasada yer aldığı üzere herkesin ödemek zorunda olduğu bir ödemedir. Vergileri dolaylı vergiler ve dolaysız vergiler olmak üzere iki başlık altında toplamamız mümkündür.

Dolaysız Vergiler Nedir?

Dolaysız vergiler; kişilerin gelir veya kazancı üzerinden alınır. Yani bir kişinin geliri ve kazancı varsa artı olarak bir serveti varsa bu vergiyi vermesi için yeterlidir. Dolaysız vergilere örnek olarak gelir vergisi, kurumlar vergisi ve emlak vergisi örnek olarak gösterilebilir. Dolaylı vergiler ise adı üzerinde kişilerden dolaylı yollarla alınan vergilerdir. Mal ve hizmet satın alırken anında ödendiği için, verginin alınması kolay ve ucuzdur. Bu vergi çeşidine ise; katma değer vergisi(KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV), damga vergisi örnek olarak gösterilebilir.

Ben bu yazımda dolaylı vergilerden ve uygulamalarından, avantajları-dezavantajlarından bahsedeceğim.

Dolaylı Vergi Çeşitleri Nelerdir?

•  Katma Değer Vergisi (KDV)
•  Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
•  Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)
•  Gümrük Vergisi
•  Damga Vergisi
•  Özel İletişim Vergisi
•  Belediye Vergileri
•  Şans Oyunları Vergisi

Bu dolaylı vergi çeşitlerini aşağıda detaylı olarak inceleyeceğim.

Katma Değer Vergisi (KDV)

KDV: Ülkemizde yapılan mal ve hizmetin tüm iktisadi aşamalarını kapsayan ve tesliminde, mal ve hizmetin ticaretini yapan kişiye ödenen vergidir. Ürünün üretiminden dağıtımına, son aşamasına kadar ürüne eklenen değer kadar vergi alınmaktadır.

Hesaplanan KDV Nedir?

Mal ve hizmet ticareti yapan satıcılar malın ticareti sırasında fatura vb. belgeler düzenlerler. Faturada hizmet bedeli ve KDV tutarı belirtilir ve bu tutar alıcıdan toplanır. Buna da HESAPLANAN KDV denir.

KDV Ne Zaman Ödenir?

Katma değer vergisinin, bildiri verilen ayın 26. günü akşamına kadar ödenmesi gerekmektedir. Tüketici malı alırken zaten bu vergiyi ödemiştir. Bu tarih vergi yükümlüsü kişiler için geçerlidir.

KDV Hesaplanması

Örnek: 1288 TL’lik bir malın %18 Katma değer vergisi ne kadardır?

1288 x 1.18 = (1288 x 18 ) / 100 = 231.84 TL KDV tutarıdır. Malın KDV dahil fiyatı 1519.84 TL’dir.

KDV’nin Yıllar İçerisindeki Bütçe Payları (%)

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Nedir?

Özel Tüketim Vergisi ÖTV, kişilerin hayatını devam ettirebilmek için aldığı ürünlerin dışında kalan ve lüks mallar kategorisine giren ürünlerin alımını düşürmek amacıyla o ürünlere uygulanan vergilerdir.

ÖTV Hangi Ürünlerde Uygulanmaktadır?

• Lüks ürünlerde (kürk, mücevher, lüks arabalarda gibi),
• İnsan sağlığına zararlı olan ürünlerde (Tekel ürünleri olan alkol, sigara gibi),
• Çevreye zarar veren ürünlerde (fosil atık, benzin, kömür gibi)

ÖTV’nin Yıllar İçerisindeki Bütçe Payları (%)

Özel İletişim Vergisi Nedir?

1999 depremi yaşandıktan sonra Türkiye’de tüm mobil iletişim hizmetlerine uygulanan bir vergi çeşididir. 5035 Sayılı Kanun’un kabul edilmesiyle 1 Ocak 2004’te vergi sürekli alınmaya başlamıştır. Vergi GSM aboneleri tarafından ödenir ve GSM operatörleri tarafından toplanır.

Oranlarına bakacak olursak;

• Cep telefonu görüşmelerinde %25
• Sabit telefon görüşmelerinde %15
• İnternet hizmetlerinde %5 oranında ÖİV, yüzde 7,50 olarak tek oranda düzenlenmiştir.

Özel İletişim Vergisinin Bütçe İçindeki Payları (%)

Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi Nedir?

Kredi işlemleri sonucunda ortaya çıkan verginin bankalar tarafından müşterilerden alınan vergi türüdür.

Hangi Bankacılık İşlemleri Banka Sigorta Muameleleri Vergisine Tabidir?

• Yapıldığı yer fark etmeksizin yapılan EFT işlemlerinden %5 oranında BSMV alınır.
• Yapıldığı yer fark etmeksizin yapılan havale işlemlerinden %5 oranında BSMV alınır.
•  Yapıldığı yer fark etmeksizin yapılan yurtdışı transfer işlemlerinden %5 oranında BSMV alınır.
•  Kredili mevduat hesabı kullanan kişilere ödenecek faiz tutarının %5’i kadar BSMV alınır.
•  Kredi kartı kullanan kişilerin borçlarını geciktirdikleri an uygulanmaya başlanan gecikme faizinden BSMV tahsil edilir.
•  Erken kapatılan krediden bankalar tarafınca erken kapama ücreti alınırsa BSMV alınır.

BSMV’nin Bütçe İçindeki Payları (%)

Şans Oyunları Vergisi

Şans oyunları hasılatı üzerinden alınan vergi çeşididir.

Şans oyunları vergisinin oranı:

• Spor müsabakalarına dayalı müşterek bahislerde % 5,
• At yarışlarında % 7
• Diğer şans oyunlarında % 10’dur.
• Şans oyunları vergisinin bütçe içindeki payı (%) 2006-2018 yıllarında oranı %2’dir.

Damga Vergisi Nedir?

Damga vergisi, kişiler ile kurumlar veya her ikisi arasındaki hukuki ve resmi işlemleri belgeleyen kağıtlardan alınan vergilerdir.

Damga Vergisinin Bütçe İçindeki Payı (%)

Gümrük Vergisi Nedir?

Gümrük vergisi, ülkelerin birbirlerine mal ve hizmet alım satımı yapması sonucunda, mal ve hizmet alan ülkenin diğer ülkeye ödediği vergi çeşididir. Bir ülke diğer bir ülkeye ürün satışı yaptığında, karşı ülke malın ülkeye alımında gümrük vergisi adı altında belli oranlarda para alır.

Tabii ki gümrük vergisinin faydaları ve zararları olacaktır. İlk olarak faydalarından bahsetmek gerekirse;

• Alınmış olan Gümrük Vergileri ülke için bir gelir kaynağı olmaktadır ve bu da ülkenin bütçesine çok büyük katkı sağlamaktadır.
•  Ülkeler bu gümrük vergileriyle dışarıdan alının mal ve hizmetlerin kontrolünü de sağlayabilmektedirler. Örneğin ülkeye girişinin zor olması istenilen ürünlerde bu vergi oranı arttırılır, ülkeye girişinin kolay olması istenilen ürünlerde ise tam tersi olarak vergi oranları düşük olacaktır.
• İç piyasanın, ülke sanayisinin korunmasında önemli rolü bulunmaktadır.
• Zararlarına gelecek olursak;
• Karşılıklı olarak ticaret yapan ülkelerde, ülkelerden herhangi birinin gümrük vergisini arttırması durumda karşı ülkede gümrük vergisini arttırabilir. Bu ise ülkelerin birbirleri ile olan ilişkilerinde sorunlar çıkartabilir.
• Gümrük vergilerinin yüksek olması insanları kaçak yollarla ya da yasa dışı olarak ticaret yapmalarına itecektir. Ülke bu sorunlarla uğraşmak için büyük paralar ve emek harcamaktadır.
• Ülke içinde bulunan insanlar, dışarıdan alacakları malları gümrük vergisinin etkisiyle dünya piyasasından daha pahalı bir şekilde tüketirler.

Gümrük Vergisinin Bütçe İçindeki Payı (%)

Toplam Vergi Gelirleri İçerisinde Dolaylı Vergilerin Payı (%)

Dolaylı Vergilerin Avantajları Nelerdir?

Bu vergi çeşitlerinin toplanması diğer vergilere göre daha kolay olması, mal ve hizmet alımı yapan bütün vatandaşlardan alınması, vergi kaçakçılığını önleyici bir şekilde toplanması, avantajlarından sayılabilmektedir. Bunları başlık halinde daha detaylıca açıklayalım.

Yapısı Gereği Toplanmasının Daha Kolay Olması

Başlıktan da anlaşılacağı üzere dolaylı vergilerin toplanması diğer vergilere göre daha kolaydır ayrıca maliyeti de daha ucuz olmaktadır. Verginin uygulanmasında gecikme şansının olmayışı, mal ve hizmet satışlarında anında bu verginin alınması çok büyük kolaylık ve maliyetinde düşüklük yaşatmaktadır. Vergilerde adalet ile ilgili de bir sıkıntı çıkmadığı için idare tarafından karmaşık bir yapı teşkil etmemektedir.

Herkese Uygulanması

Dolaylı vergiler kişilerin yaptığı harcamaların sonucunda alındığı için harcama yapan her kişi bu vergiyi vermekle yükümlüdür. Kişi harcamayı yaparken aynı anda vergiyi de ödemiş bulunmaktadır. Nüfus artış hızı ne kadar artarsa, devletin bu dolaylı vergiler sonucunda çıkardığı bütçe payları bir o kadar çok olacaktır.

Kendisini Kontrol Edebilen Bir Sistem Olması

Kişilerin mal ve hizmet alımında, anında alınan bir vergi çeşidi olduğu için kişilerin bu vergiden kaçma olasılıkları oldukça düşüktür. Örnek verecek olursak; Katma Değer Vergisi vergi kaçakçılığını en az seviyeye düşürecek cinsten bir vergi çeşididir. Satıcı bu vergiyi ürünün fiyatına ekler ve daha sonra bu vergiyi vergi dairesine öder. Bu şekilde olduğu için verginin asıl sorumlusu alıcı kişi olup, satıcı vergi yükünü en az şekilde hissetmektedir. Bunun doğrultusunda malı satan kişiler vergi kaçaklığına yönelmemektedirler.

Tasarrufları Arttırabilmesi

Dolaylı vergiler sadece tükettiğiniz ürünü vergilendirir. Yaptığınız tasarruf vergi dışında yer almaktadır. Bu dolaylı vergilerin en büyük avantajlarından biridir. Sadece harcamaların vergilendirildiği, tasarrufların vergilendirilmediği bir ülkede, ülke içindeki tasarrufların artması oldukça yüksek bir ihtimaldir. Dolaylı vergiler diğer vergi çeşidi olan dolaysız vergilere göre kazanç, servet gibi unsurlara bağlı değildir. Bu sebeple insanlarda çalışma isteğini azaltması söz konusu değildir.

Maliye Politikası Aracı Olarak Kullanılması

Dolaylı vergileri maliye politikası aracı olarak kullanmak mümkündür. Şöyle ki; hükümet ekonomideki durgunluk zamanlarında talebi arttırmak amacıyla vergi oranlarını düşürebilir. Bu durum ekonomiye canlılık getirir. Ya da vergi oranlarını arttırarak yükselmiş olan enflasyonu düşürebilir.

Vergiden Yükümlü Psikolojisini Kaldırması

Yazımda sürekli dile getirdiğim üzere; dolaylı vergiler bir mal ve hizmetin fiyatına eklenmiş vergilerdir. Kişi mal ve hizmetin alımı sırasında bu vergiyi ödediği için kendisini vergi ödüyormuş gibi hissetmez. Çünkü bu vergi dolaysız vergilerde olduğu gibi kişinin gelirine, servetine ve bunun gibi unsurlara bağlı değildir. Geliri arttığı zaman artmaz. Kişi anında öder bu vergiyi.

Tüketicin Tercihlerini Etkileyebilmesi

Kişiler tarafından tüketilmesi istenmeyen veya tüketiminin fazlaya kaçması istenmeyen ürünlerde dolaylı vergi arttırılması yapılabilir. Bu da fiyatları arttıracağı için kişinin tercihlerini etkileyebilmektedir.

Dolaylı Vergilerin Dezavantajları Neler Olabilir?

Dolaylı vergilerin yukarıda anlattığım üzere avantajları olduğu gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Bunları da başlıklar halinde özetlemek gerekirse; adaletli olmadıkları yönünde, gelir dağılımını etkilemelerinde ve tercihleri göz ardı etmesinde kötü yorumlara maruz kalmıştır.

Adalet Konusunda Yaşanılan Sıkıntılar

Kişilerin gelirlerine bağlı olmadan alınan vergi olduğu için, çok gelirli bir insandan da az gelirli bir insandan da aynı oranda alınan bir vergi olduğu için çoğu kişi bu konuyu eleştirmekten çekinmemiştir. Bunu daha adaletli bir hale getirmek için bazı uygulamalar yapılmıştır. Örneğin; zorunlu tüketim mallarında KDV oranı daha düşük, lüks mallarda ise daha yüksek oranda tutulmuştur.

Gelir Dağılımındaki Etkileri

Bu başlığı incelerken iki şey göz önünde bulundurulur. Bunlar; yatay eşitlik ve dikey eşitliktir. Kısaca tanımlamak gerekirse yatay eşitlik; aynı gelire sahip iki kişinin aynı vergi oranları üzerinden vergilendirilmesi olarak tanımlanabilir. Dikey eşitlik ise; gelir seviyesi artan bir kişinin vergi oranının da aynı şekilde artması şeklinde ifade edilebilir.

Gelir düzeyi düşük olan kişiler elde ettikleri kazancın büyük bir kısmıyla vergilerini ödediklerinde refahları için olumsuz sonuçlanacaktır. Gelir seviyesi yüksek olan kişiler için bu vergi oranları sorun olmayacaktır. Hissetmeyeceklerdir. Sonuç olarak yoksul daha yoksul olacaktır, zengin kısım ve fakir kısmın arasındaki gelir dağılımı farkı daha çok artacaktır.

Tüketici ve Üreticinin Tercihlerini Önemsiz Kılması

Dolaylı vergiler ürünün fiyatının üzerine eklendiği için tabii ki ürünün fiyatını arttıracaktır. Fiyatlar seviyesi fazlasıyla olumsuz etkilenecektir. Bu da kişilerin tercihlerini ve davranışlarını son derece de etkileyecek bir olaydır.

SONUÇ

Dolaylı vergiler, mal ve hizmetlerin fiyatlarına eklenerek tüketiciden alınan vergi çeşididir. Tüketiciden anında alınır. Mal ve hizmetin fiyatına eklendiği için de tüketici kendisini vergi yükümlüsü şeklinde hissetmez. Bunu psikolojik olarak avantajlarından gösterebiliriz.

Dolaylı vergilerin harcama yapan bütün tüketiciler tarafından ödenme zorunluluğu vardır. Bu sebeple dolaylı vergilerin düşük gelirli kişilerin bütçesindeki payı oldukça fazladır. Vergi yükü daha çok yoksul insanlar tarafından fark edilmektedir.

Dolaylı vergiler kişinin gelirine bağlı değildir dolayısıyla artan bir oranı yoktur. Bu da kişileri tasarruf yapmaya itmektedir.

Adalet konusunda birçok kişiden eleştiri almıştır. Yoksul ve zengin ayrımı yapılmadan herkesin aynı oranda verdiği dolaylı vergiler, adaletin tam olarak sağlanmadığını kişilere düşündürmüştür.

Sonuç olarak; dolaylı vergilerin avantajlarının yanında dezavantajları da bulunmaktadır. Bana kalacak olursa adalet kısmı tekrar değerlendirmeye alınmalı, kişilerin gelirlerine göre uygulama yapılmalıdır.

KAYNAKÇA

• http://vergisozluk.com/K/kdvmukellerevrgisorumlusu.htm
• http://www.ekodialog.com/konular/dolaysiz-vergi-nedir-dolaysiz-vergi-turleri-nelerdir.html
• https://www.ekonomist.kim/ozel-tuketim-vergisi-otv-nedir-hangi-urunlerde-vardir-3513.html
• http://www.bumko.gov.tr/TR,8115/vergi-gelirleri.html
• https://vergidosyasi.com/2018/06/03/sans-oyunlari-vergisi/
• http://www.gib.gov.tr
• http://denetimakademisi.com