Bilgi Çağlayanı (Information Cascades) Nedir? |2023

Bilgi Çağlayanı (Information Cascades) Nedir?

Bilgi çağlayanı ya da Bilgi şavlanı (İngilizce: Information cascades), kişinin kendi bilgi ve tecrübesini yok sayıp onun tersine sadece başkalarının ne yaptığına bakarak karar verdiği davranışsal anomalidir.  Davranışsal finans ve davranışsal iktisatçılar tarafından daha çok çalışılmaya başlanan bilgi şavlanı anomalisinin finansal piyasalarda önemi büyüktür. Bilgi şavlanını tanımak kişinin daha iyi finansal kararlar (hisseyi seçmek, hisse senedine doğru zamanda girmek veya satmak gibi) vermesini sağlayabilir.

Bilgi Çağlayanı Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Bilgi çağlayanı çoğunlukla bireyler arası doğrudan iletişim olmadığı durumlarda ortaya çıkan bir anomalidir. Burada 4 farklı birey olduğunu varsayalım. Bunlar, Ahmet, Mehmet, Ali ve Veli olsun. Bu 4 kişinin de iki seçimle karşı karşıya olduğunu varsayalım. Bir şeyi kabul etmek veya reddetmek. Bu dört kişi sırası ile seçimler yapsın. Yani önce biri seçim yapsın diğeri bunu görsün sonra kendi kararını versin sonra diğeri ve diğeri.

1. İlk olarak Ahmet’in karar verdiğini varsayalım. Ahmet kendi bilgi ve tecrübesine bakarak kabul etsin.
2. İkinci sırada karar veren kişi Mehmet olsun. Mehmet, Ahmet’in seçimler önünde iken kabul kararı verdiğini bilsin. Burada Mehmet ya kendi bilgi ve tecrübesine dayanarak karar verir ya da Ahmet’in tercihini dikkate alarak Ahmet ile benzer karar verir. Mehmet’in de kabul ettiğini varsayalım
3. Üçüncü sırada Veli’nin karar verdiğini düşünelim. Ali yılların tecrübesini bir kenara bırakarak sadece Ahmet ve Mehmet, kabul ettiği için kendisi de kabul etmiş olsun. Ali aslında kendisi karar vermek yerine sadece Ahmet ve Mehmet’i taklit etmiştir.
4. Son katılımcımız olan Veli de Ahmet, Mehmet ve Ali’yi takip ederek kabul kararı versin.

Görüldüğü üzere burada kişiler iki seçimle karşı karşıya olsa da ellerindeki bilgi ve tecrübeyi kullanmayarak hatta belki de kendileri ile çelişerek aynı kararı vermişlerdir. Dört kişi hakkında da iletişim yoluyla iletilen bir bilgi yoktur.

Borsada Bilgi Çağlayanı Nasıl Oluşabilir?

Bugünlerde çoğu küçük deneyimsiz bazıları da deneyimli yatırımcı hangi hisse senedine yatırım yapacağına sosyal medyaya bakarak karar verebilmektedir. Sosyal medya kullanıcıları arasında doğrudan iletişim imkanı olsa da kişiler takip ettikleri hesaplar aynı hisse senedinde alım yapmaya başladıkça birbirlerini etkilemekte örneğin attıkları her tweet diğerlerinin o hisse alma ihtimalini yükseltmektedir.

Örneğin takip ettiğiniz A kişisi ben X hisseyi aldım diye karar vermiş olsun. Bu karar bilgi ve tecrübeye bağlı olabilir ya da olmayabilir. Daha sonra A kişisini takip eden sizin de takip ettiğiniz B kişisi, A kişisi X hissesini aldığını söylediği tweet’e bakar X hissesini almış olsun. Siz de hem A hem de B kişisinin attığı tweet’ten etkilenip o hisse belki de kötü bir yatırım kararı olsa da X hissesi alabilirsiniz. Burada X hissesinin seçildiğine dair bilgi kartopu gibi büyüyerek başkalarını da etkilemeye başlar. X hissesinin trend topic olması durumunda yorumları okuyup o hisseyi almanız ve bunu duyurmanız da bilgi çağlayanını daha da büyütecektir.

Bilgi çağlayanı bir defa akmaya başladığında karar verenlerin verdikleri karar hakkında çok az bilgisi vardır. Bu bilgi kişiden kişiye ulaşarak zaman içinde sürü psikolojisine neden olur.

Bilgi çağlayanı artık gürül gürül akmaya başlamıştır. Burada bilgi çağlayanına yeni bilgi eklenmezken herkes diğerinin ne yaptığına bakarak hareket eder. Ne de olsa bu kadar insan yanlış düşünüyor olamaz! Bilgi çağlayanı bir çeşit sürü psikolojisine yol açar. İnsanların birbirini taklit etmeye başlaması kitlesel olarak hatalı yatırım kararına dönüşür. Piyasada balonlar ve çöküşler bilgi çağlayanı ile başlar, sürü psikolojisi ile devasa boyutlara ulaşabilir.

Bilgi Çağlayanı ve Sürü Psikolojisi Arasındaki Farklar

Piyasada sürü psikolojisi örneği: Piyasada bir hisse senedi düşmeye herkes satmaya başladığında sadece diğer insanlar sattığı için hisseyi satmak bir çeşit sürü psikolojisidir. Herhangi bir rasyonel dayanağı olmadan diğerlerine uyulmuştur.

Bilgi çağlayanı örneği: Sürü psikolojisi ve çağlayan arasında benzerlikler bulunmaktadır. Burada bilgi çağlayanı rasyonel temellere dayanmaktadır. Burada sadece diğerleri sattığı için satış durumu yerine güvendiğiniz bir analist X hissesinin düşeceğine dair bir tweet atıp kendi de hissesini sattığını söylediğinde bu bilgi iletişim kurmasanız da size geçmiş olur. Siz bu bilgiyi kullanarak hisseyi elden çıkarıp çıkarmamaya karar verirsiniz. Siz de hisseyi elinizden çıkarır ve bunu da duyurursanız Information cascades’e katkı yapmış olursunuz.