Daniel Kahneman Kimdir? Ekonomiye Katkıları Nedir? |2023

Daniel Kahneman Kimdir ?

Daniel Kahneman 5 Mart 1934 senesinde Tel Aviv’ de doğan, Yahudi asıllı ve Nobel Ekonomi ödüllü psikologdur. . Ailesi Fransa’ya taşındıktan sonra çocukluğu boyunca Paris’te yaşamıştır. Babasının vefat etmesi üzerine ailesi ile Filistin’e taşınmışlardır. Filistin’de yaşamaya başlamaları ile Daniel Kahneman kariyeri için önemli kararlar aldığı bir dönemden geçmiştir. 17 yaşında iken askerliğini tecil ettirmek için askerlik şubesine başvurmuş ancak belli bir dönem de askeri kurumda memuriyet eğitimi vermiştir.

18 yaşına geldiğinde sosyal bilimlerle ilgilenmiştir ve psikolog olmak için çalışmaya başlamıştır. Daniel Kahneman 1954 senesinde Kudüs HEBREW Üniversitesi’nden okulunu bitirerek ayrılmıştır. Matematik ve Psikoloji bölümlerinde öğrenim görmüştür. Psikoloji bölümünde uzman olan Daniel Kahneman Kurt LEWİN’İ kendine örnek almıştır. Üniversiteyi bitirdikten sonra İsrail Savunma Güçleri’nde Psikoloji bölümünde işe başlamıştır. Kaliforniya Üniversitesi’nde psikoloji bölümü için doktora yapmıştır. Mesleğine yeni başladığı zamanlar da görsel algı ile dikkat konuları üzerine çalışmalar yapmıştır.

Evlendikten sonra eşi ile Amerika’ya taşınmıştır. Emekli olmasına rağmen halen Princeton Üniversitesi’nde  öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Bir çok bilimsel kuruma üyeliği olan öğretim görevlisinin 2002 Nobel Ekonomi Ödülü de vardır. Bireylerin belirli olmayan şartlarda karar almalarını ve bu karar alma dönemleri ile ilgili konularda kendince cevaplar bularak karar verici seçenekler üretmiştir.

Hızlı Ve Yavaş Düşünme kitabı ile 2002 senesinde Nobel Ekonomi Ödülü almaya hak kazanmıştır.

Daniel Kahneman’ın Ekonomiye Katkıları Nelerdir ?

Daniel Kahneman, ödül aldığı kitabında beklenti teorisini açıklamaktadır. Bu teoriyi AMOS Tversky ile birlikte açıklamaktadırlar. Kahneman, kitabında bir akşam Tversky ile görüştüklerinde AMOS TVERSKY ‘’ Bireyler sezgisel olarak iyi istatistikçi midirler ?’’ sorusunun üzerine birbirleri ile olan fikir alışverişinden hoşlandıkları için beraber çalışmakta karar kılmışlardır. Konularını ise deneyimli araştırmacıların istatistiksel öngörüleri hakkında çalışmalar yaparak belirlemektedirler. Beklenti Teorisini Daniel BERNOUILLI’NİN ortaya attığı Beklenen Fayda Teorisi’nde eksiklikler olduğunu düşündükleri için Beklenen Fayda Teorisine eleştiri olarak ortaya atmışlardır. Kahneman ve Tversky ekonomi alanında psikolojik yaklaşımların sınırlı olarak kullanıldığını savunmaktadırlar.

Beklenen Fayda Teorisi Nedir ?

Bu teori 1738 yılında Daniel BERNOUİLLİ tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bireylerin önceden sahip oldukları varlıkların yanında değerlendirebildikleri tercihlerinden elde edecekleri kazanç ya da faydalarının da olduğunu öngörmektedir.

Beklenen faydayı hesaplamak için tespit edilen olasılıkları kullanmaktadır. Bireylerin karar verdikleri her bir seçenek için daha çok olasılıklarının üzerinde durarak ve bu olasılıkları bir bütün haline getirerek elde etmektedirler. Yatırımcılar risk almayan, riske karşı nötr veya risk alanlar olmak üzere 3 çeşit grupta sınıflandırılmaktadır.

TVERSKY ve Kahneman, Beklenti Teorisini ortaya atana kadar Beklenen Fayda Teorisi risk ortamında karar verme teorisi olarak kullanılmıştır. Beklenen Fayda Teorisi bireylerin kazanç elde etme isteği ile beraber katlanabileceği risk doğru orantılı hareket etmemektedir. Bireyler yaptıkları işin sonucunda sahip olacakları getiriyi bilmediklerinde oyuna girmeyi daha çok tercih etmektedirler , sonucunda sahip olacakları getiriyi bildiklerinde oyuna dahil olmayı tercih etmemektedirler.

Daniel BERNOUİLLİ oyunun sonucunun belli olmadığı oyunlarda bireylerin sadece elde ettikleri getiriler değil bu getirilerin kendilerine sağladığı faydanın bireylerin karar vermelerinde etkisini gösterdiğini ispatlamakta ve böylelikle marjinal faydayı matematiksel biçimde göstermektedir. Burada bireylerin elde edecekleri faydalarını maksimize etmeye çalışan rasyonel birey olarak ele alınmaktadır. Bireylerin davranışları psikoloji biliminde çoğunlukla rasyonel birey olarak açıklanamamaktadır. Beklenen Fayda Teorisi kaynaklarını Geleneksel Finans’tan almaktadır.

Geleneksel Finans Nedir ?

Geleneksel Finans, bireyleri rasyonel kabul etmektedir. Bireylerin risk almaktan kaçınmaları ile beklenen faydalarını maksimize etmek istemektedirler. Bireylerin elde edecekleri fayda yeterli olsa bile risk almayı kabul etmemektedirler. Genel olarak bireylerin riskten kaçınmak isteme nedenleri birbirlerine benzer özellikler göstermektedir. Geleneksel Finans Yaklaşımı’nın kullandığı rasyonel birey faktörüne göre elinde bulunan tüm bilgileri doğru şekilde kullanabilme özelliğine sahip kabul edilmektedir. İnsanlar geleceğe yönelik tahminlerinde önyargılı bir davranışta bulunmamaktadırlar. Geleneksel Finans finansal piyasalarda yeterlilik gösteremeyip çok fazla eleştiri alarak yerini beklenti teorisini kapsayan davranışsal finansa bırakmaktadır.

Davranışsal Finans Nedir ?

Davranışsal Finans, bireylerin karar alma sürecinde bilimsel teorileri dikkate almadığını öne süren bir yaklaşımdır. Davranışsal Finans Geleneksel Finans’ın tersine bireylerin rasyonellikten uzaklaştığını savunmaktadır. Buna sınırlı rasyonel birey denilmektedir. İnsanların aldıkları kararlarda sadece ekonominin etkisi değil psikolojik ve sosyolojik faktörlerinde etkisi bulunmaktadır. Özellikle risk ve sonucu belirli olmayan koşullar altında yatırım yapacak olan bireyler rasyonel davranmaktan kaçınmaktadır. Karar alma mekanizmasının fonksiyonu olarak değerlendirilmektedir. Duygular ve önyargılar karar alma aşamasında etkili olmaktadır. Sınırlı rasyonel bireyler çoğu zaman hislerini kontrol etmekte zorlanırlar bu yüzden hata yaparlar ve doğru bilgiyi kabul etmemekte ısrarcı olmaktadırlar.

Beklenti Teorisi Nedir ?

Beklenen Fayda Teorisinde, bireylerin karar verme sürecinde rasyonel oldukları düşüncesine eleştiri olarak KAHNEMAN ve TVERSKY insanların karar verirken psikolojik sapmalardan dolayı kararlarının değişebileceğini savunarak Beklenti Teorisini ortaya atmışlardır. Beklenen Fayda Teorisi normatif analizler üzerine kurulurken Beklenti Teorisi betimleyici analiz üzerine kurulmaktadır. KAHNEMAN ve TVERSKY deneysel psikoloji konusunda karar verme aşamasında bireyler üzerinden birçok örnek vererek Davranışsal Finans’ın gelişmesine büyük önem kazandırmıştır ve deneysel ekonomik araştırmalara katkı sağlamaktadır.

Kahneman, Davranışsal Finans alanında yaptığı çalışmalar sayesinde 2002 senesinde Nobel Ekonomi Ödülü almıştır. Bu ödülle Davranışsal Finans ve Davranışsal Ekonomi alanlarında gelişmelerin temelini attığı görülmektedir. Finansal piyasalarda yatırımcının davranış ve beklenti teorisini ele alarak daha fazla risk almasına neden olmaktadır. Finansal piyasalarda, firmalar ve şirketler getirilerinin kaybedilmesi noktasında riske olan duyarlılıkları artmakta ve daha çok risk alma yönünde hareket etmektedirler.

Yazar: Büşra HIYAMLI

KAYNAKÇA

• kidega.com
• GCMFOREX-Menkul Kıymetler A.Ş
• Beklenen Fayda Ve Beklenti Teorileri Bağlamında Geleneksel Finans – Davranışsal Finans Ayrımı Bilgehan TEKİN
• wozox.com.tr
• Hızlı ve Yavaş Düşünme Kitabı
• acikerisim.istanbul.edu.tr
• dergipark.org.tr