Karl Polanyi
Karl Polanyi

Karl Polanyi Kimdir? Büyük Dönüşüm Nedir? | 2024

Karl Polanyi Kimdir?

Karl Polanyi, Macar asıllı 20. yüzyılın en önemli sosyalist ekonomistlerinden biridir. 1886 yılında Macaristan’da ailesinin 2. çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Son derece aydın bir ailenin çocuğu olduğu, ailesinin ikamet ettiği yerin savaştan önce en yaygın aydın toplantıların yapıldığı bölge olduğundan da anlaşılmaktadır. Aynı zamanda Karl Polanyi’nin abisi Micheal Polanyi de tanınmış bir filozoftur. Karl Polanyi 1908’de felsefe doktorasını bitirmiş, 1912’de ise Hukuk bölümünden mezun olmuştur. 22 yaşına geldiğinde arkadaş grubu ile birlikte Galileo Circle isimli bir cemiyet kurmuş ve başkanı da Karl Polanyi olmuştur.

Grupta yapılan çalışmalarda toplumu iyileştirmek, anlamak ve huzuru sağlamak hedeflenmiş ve yalnızca bilimsel çalışmalar yapmanın aksine değer ve inançlar da dikkate alınmıştır. 1920 yıllarında Bela Kun iktidarı yok olmadan önce Viyana’ya gitmiş ve orada gazetecilik yapmaya başlamıştır. Eşiyle birlikte Macar edebiyatından toplayıp düzenledikleri parçalardan ortaya çıkan Saban ve Kalem (The Plough and the Pen) 1963 yılında yayımlanmıştır. 1930 yıllarında Sovyet sosyalizmiyle ilgili oluşan keskin tepkileri kulak ardı ederek karşı çıkmıştır.

Özellikle faşizmin had safhada olduğu 1930 yıllarında ailesini de alarak İngiltere’de yaşamaya başlamıştır. 1946’dan sonra Columbia Üniversitesi’nde iktisat alanına yönelik eğitimler vermeye başlamıştır. 1953 yılında emekli olup yaşamını Kanada’da sürdürmeye karar vermiştir. Ömrünün son zamanlarında dünya barışının korunması hedefiyle ilgili olarak gerek siyası gerekse iktisadi birçok inceleme yapan bir uluslararası süreli yayının ortaya çıkması için oldukça çaba sarf etmiştir. Bu amaçla çıkarılmış olan Co-existence dergisinin ilk sayısı yayımlandıktan kısa süre sonra 1964’te Kanada’da yaşamına son vermiştir.

Ekonomiye Katkıları Nelerdir?

Karl Polanyi 1944 yılında yayımlanan Büyük Dönüşüm adlı kitabı ile iktisadın piyasa sistemine doğallık yükleyen kavramsallaştırmasına karşı çıkmıştır. Polanyi, insanın hem bir kişi hem de bir toplumsal varlık olacak şekilde, iki ayrı özelliği olduğunu savunmuştur. İnsan, bu iki farklı özelliği sebebiyle bir içsel kargaşa içinde olmakta ve bu sebeple de nevrotik olarak nitelendirilebilecek davranışlar göstermektedir. Karl Polanyi aç kalma endişesinin ve kar elde etme isteğinin toplum içinde ayrışıma sebep olduğunu ve bu durumun olumsuz sonuçlar doğurduğunu dile getirmiştir.

Karl’a göre I. Dünya Savaşı sonrasında ve 1930 yıllarında faşizme, sosyalizme ve Amerika’da Yeni Düzen politikalarına sebep olan kargaşalar, ekonomik ve toplumsal açıdan başa çıkılamaz hale gelen piyasa ekonomisinin gelişimini açıklamaktadır. Gelişmiş toplumun en önemli probleminin, bağımsız piyasaya tabi ekonomik güçler üzerinde özerkliği kaybetmeden tekrar denetim sağlayabilme problemi olduğunu dile getirmektedir. Bu açıdan Karl Polanyi yazılarını, ekonomik düşüncenin karşıt sesi olarak kaleme almıştır.

Karl Polanyi kendisini Marksist olmayan bir sosyalist olarak tanımlamaktadır. Bununla birlikte, düşünce şekli insan odaklıdır. Karl, tüm düşüncelerin yalnızca bir hedefe yönelik olması gerektiğini, bu hedefin ise insanın mutluluk ve huzuru olduğunu dile getirmektedir. Bu açıdan bakıldığında Karl Polanyi, iktisadı hedeflerin insan huzurunu etkilediği ve toplumsal bağların içinde var olduğu oranda kıymetli olabildiğini vurgulamaktadır.

Karl Polanyi Büyük Dönüşüm kitabına ’19. yüzyıl uygarlığı çöktü’ sloganıyla başlamaktadır. Karl’a göre toplumsal etkinlikler, içinde bulunulan sürecin bir tamamlayıcısı olduğu ve iktisadi unsurları konu edindiği için iktisadi olarak tanımlanabilir. Karl Polanyi, gelişmiş toplumları düzenleyen piyasanın aslında kendisiyle çelişen tutarsız bir etkisi olduğunu söylemektedir. Kitapta hiçbir etki olmadan kendiliğinden işleyen ve tüm dünya tarafından bilinen piyasa sistemi, geçmişten bugüne emsali görülmemiş son derece ayrı bir durum olarak görülmektedir.

19. Yüzyıldaki iktisadi ilişkileri toplumsal ilişkilerden ayrı tutmaya çalışma çabası yanlıştır ve kendi kurallarına göre işleyen ekonomi yok olmaya mahkumdur. Sistemin çökmeye başladığını anlatmak için geçmiş yıllara bakan Karl, kapitalizmden önceki toplumlara ve gelişmemiş ekonomilere kadar eskiye giderek yıllar öncesinden bu zamana ekonomik bağların toplumsal bağlardan ayrı değil aksine toplumsal bağların bir işlevi olduğunu savunuyordu. Geçmişten bu zamana devam eden değişimin aniden 19. Yüzyılda toplumsal bağlardan ayrılması ve bağımsız olarak görülmesi normal değildi ve doğal olmayan bir şeyin kurulması aniden yok olmasını da haliyle beraberinde getirecekti.

Büyük Dönüşüm

Karl Polanyi’nin kitabındaki en önemli varsayımı; piyasa ekonomisinin müdahale etmeden kendiliğinden oluşmadığı, tersine birtakım kurumsal farklılıklar vasıtasıyla ortaya çıkan ‘siyasi proje’ olduğudur. Ayrıca Karl, ekonomi kaynağına eklediği ‘embedded’ kelimesi ile ‘iktisadın toplumsal bağlantıların içinde yer alması gerekirken, sosyal bağların iktisadi sistemin içinde yer aldığını’ söylemektedir. Karl’a göre piyasa kavramı oluşmadan önce farklılaşma ilişkileri iktisadi davranışlar ile ortaya çıkmakta ve bu davranışlar da toplumsal ilişkilerden oluşmaktaydı.

Uluslararası mal ve paranın büyük hükümetler üzerindeki tesirinin her zaman dengeli bir şekilde Avrupa huzurunu muhafaza etmeye yönelik olduğu, bunun etkisinin de devletlerin farklı alanlarda hangi seviyeye kadar büyük finansların dayanağına ihtiyaç duyduklarına bağlı olduğu Karl Polanyi’nin Büyük Dönüşüm kitabındaki diğer varsayımları arasındadır. Bu varsayımını destekleyen delili ise, ticaretin sürekli savaş halinde işlemeyecek bir sisteme dayalı olduğu ve ticaretin ancak barışla işleyebileceğidir. Fakat güç dengesi yönteminin tek başına barışı sağlamada yeterli olamayacağını, barışın uluslararası finans sistemi ile gerçekleştirilebileceğini söylemektedir.

Müdahale olmadan kendi kurallarına göre işleyen piyasanın verdiği zararlara karşılık bireyin ve toplumun ortaya çıkardığı kendini muhafaza etme aracına çift yönlü hareket denmektedir. 19. yüzyılda kısa zaman içinde oluşan bu hareketle piyasalar serbestleşmeye başladıkça, birey ve toplumlar kendilerini garantiye alabilmek için bilhassa işçi grubunun bir araya gelerek oluşturduğu topluluklar, cemiyetler ve kısıtlayıcı kurallardan yararlanmaktaydı. Karl Polanyi’ye göre işsizlik, krizler, sosyal konum farklılıkları bu değişimden kaynaklanmaktadır. Bireylerin ekonomik sistemdeki yerinin muhafaza edilmesi emek, para ve toprağın piyasa dışında tutulması ile mümkündü, bu da ancak özgürlük ve barış ile mümkün olabilirdi. Özgürlük ve barışın sağlanabilmesinin en temel etkeni ise piyasa sisteminden vazgeçilmesiydi.

Karl Polanyi Kitapları Ve Çalışmaları

Kaleme Aldıkları;

  • The Great Transformation, (1944) (Büyük Dönüşüm, çev. Ayşe Buğra, İletişim Yay.)
  • Trade and Markets in the Early Empires, (1957) (Eski İmparatorluklarda Ticaret ve Piyasa)
  • Dahomey and the African slave trade, (1966) (Dahomey ve Köle Ticareti)
  •  Primitive, Archaic, and Modern Economics: Essays of Karl Polanyi
  • (1968) (İlkel, Arkaik ve Modern Ekonomiler)
  • The Livelihood of Man, (1977) (İnsanın Geçimi)
  • “Universal Capitalism or Regional Planning?” London Quarterly of
  • World Affairs, (1945). (Evrensel Kapitalizm ya da bölgesel planlama)
  • “Our obsolete market mentality” Dalton, (1968) (Modası Geçmiş Piyasa Mantığı)
  •  “On Belief in Economic Determinism”, (1957), The Sociological Review (Ekonomik Determinizmde İnanç)
  • “The Economy as an Instituted Process” in The Sociology of Economic Life, (1957), (Yönlendirilmiş bir proje olarak ekonomi)
  • “The esence of fascism” in the Christianity and Social Revolution (1937) (Faşizmin Özü)

Yazar: Ceyda Çiçek

Kaynakça

  • https://www.wikizeroo.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvS2FybF9Qb2xhbnlp
  • https://www.paraborsa.net/i/karl-polanyi-kimdir/
  • https://mpra.ub.uni-muenchen.de/39483/2/MPRA_paper_39483.pdf
  • https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/310632
  • https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/185074
  • http://sosyolojisi.com/karl-polanyi-kimdir-hayati-kitaplari-hakkinda-bilgi/40144.html
  • https://calismaekonomisiblog.wordpress.com/2015/12/01/buyuk-donusum-karl-polanyi/