Kartel Nedir? Kartelin Amacı ve Türleri Nelerdir? |2023

 

Kartel Nedir?

Kartel, aynı sektörde faaliyet gösteren şirketlerin  monopol gibi davranıp, monopol gibi daha yüksek kar sağlama güdüsü ile bir araya gelip oluşturdukları açık veya gizli ortaklıklara verilen isimdir. Bu kelime Latince charta sözcüğünden türemiştir. İtalyanlar ise kelimeyi, Cartello olarak adlandırmaktaydılar. Orta çağda kurulan hükümetler savaş içerisinde iken karşı tarafa iletişim amaçlı gönderilen mektuplara bellum justum maddelerine de aynı isim verilemektedir.

Kısaca mal ve hizmet üretimi işlevini sürdüren aynı türdeki işletmelerin birleşerek tekelleşme işlemi sonucu kartel oluşur. Bunu yapabilmek  için işletmelerin bağımsız tüzel kişiliğe sahip olması gerekmektedir. İşletmelerin kendi aralarında yaptığı bir anlaşma olmasına rağmen devletin gerçekleşmesini istemediği bir durumdur. Serbest rekabet piyasasının negatif bir sonucu olarak kabul edilmektedir.

Anlaşmalı Monopolleri, oluşturan işletmelerin sermayelerini bir araya getirmesi doğrultusunda değil amaçları için güç birliği sağlanması ile oluşan bir anlaşmadır. Kartelin rekabeti azaltan veya yok eden bir anlaşma olmasını gerekçe olarak göstermek mümkün olacaktır. Bir nevi monopol olmak veya olan monopolü korumak gibi bir amaç edinmişlerdir. İşletmeler güç birliği içerisinde bulunup rekabet olgusunu oldukça azaltma eğilimine girmektedirler. Hükümet ülke içerisinde dozunu kaçırmadan rekabet olmasını istemektedir. Kartelin örnekleri ise Petrol İhracat Ülkeler Birliği (OPEC) , Güney Kolombiya’daki Cali Karteli ve Almanya’da bulunan demir yolu kartelidir.

Bu anlaşmalı monopol, üreticiye istediği fiyattan satabilme imkanı sağlarken piyasa açısından yeni işletme oluşmasını engelleme gibi bir özelliği barındırmaktadır. Piyasada kartelin oluşabilmesi için az miktarda girişimcinin bulunması gerekmektedir. Gerekçesi ise girişimcilerin ortak görüş birliğini daha kolay sağlayabilmeleri içindir. Bu oluşma katılan işletmelerin ortak belirlenen politikalara uyma zorunlulukları vardır. Herhangi bir firmanın kartele katılmak gibi bir zorunluluğu yoktur. Bu anlaşmalar ile gerçekleşmemesi istenen bir diğer durum ise anlaşmaya katılmış, girmiş işletmelerin tam rekabet koşullarının tersi yönünde hareket edecek olması ve fazla kâr amacı gütmeyi hedeflemesidir. Kartel ise ortak görüş olarak belirlenen düzeydeki üretilmesi gereken miktarda üretim yapma çabasında olacaktır.

Ortak görüş dışında gerçekleşen bu durum anlaşmalı monopolün  ömrünü kısaltacaktır. Bu tür bir anlaşma geçici bir anlaşmadır. Bu işletmelerinin üretim unsurlarında ikame edilmeme ve zevk düşkünlüğü olmaması gerekmektedir. Anlaşmalı bu monopollerde etkinlik söz konusu ise kartel üyelerinin içerisinde bulundukları piyasada önemli ölçüde söz sahibi olmaları gerekmektedir. Bulundukları piyasanın akışını değiştirecek düzeyde güce sahip olmaları gerekmektedir.

Devletin söz sahibi olmasıyla ortaya çıkan bu monopollere ise mecburi kartel denilmektedir. Serbest olanı ise işletmelerin isteğine bağlı olarak ortaya çıkan işletmelerin çıkarları doğrultusunda oluşan kartellere denir. Serbest ekonominin uygulandığı bir ortamda ekonomik durgunluğun yaşandığı dönemlerde kartelleri ortaya çıkaran etkenlere başvurulma gerçekleşmiştir. Bazı ülkelerde ve ülkemizde kartel anlaşmaları yasaklanmıştır.

Kartel Çeşitleri

• Üretim: Kartele giren işletmelerin her işletme için belirlenen üretim miktarının dışına çıkılmaması için yapılan bir anlaşmadır. İşletmenin Belirlenen miktarda üretim yapmasını amaçlamaktadır. Bir nevi üretim miktarı belli iken fiyatın düşmemesini sağlamak amacıyla yapılan anlaşmadır.
• Fiyat: Bu oluşumlara giren işletmelerin ortak görüş olarak belirlenen asgari fiyattan daha az satış yapma işlemini gerçekleştirmemeyi amaçlayan anlaşmadır. Müşteriye daha düşük fiyatla satış yapmamayı hedeflemektedir.
• Bölge: Bu çeşide mensup olan işletmelerin belirlenen bölgelerde satışının gerçekleşmesinin ve bu bölgelerin dışındaki bölgelerde satış yapılmaması gerektiğini amaçlayandır.
• Satın Alma: Üretim yapmak için gereken hammadde ve ara malların topluca alınarak ucuza getirilmesi konusundaki anlaşmalardır. Ara mal ve hammadde maliyetlerini azaltmak amaçlı kurulmuştur.
• Koşul: Firmaların satış işlemini gerçekleştirdikleri vade süresi satışın nasıl gerçekleşeceği gibi unsurların belirlenmesi dışında kalan müşteriye nasıl kolaylık sağlandığını belirten anlaşmadır.
• Satış Bürolu:  Amacı satışın bu büro tarafından yapılıp kazanılan paranın bölüştürülmesi işlemini üstlenen anlaşmadır.

Uyuşturucu Karteli Nedir?

Güney Amerika ülkeleri haberleri içerisinde ve Hollywood filmlerinde sıklıkla gördüğümüz uyuşturucu mafyalarının çoğu kendi aralarında anlaşarak kartel oluşturur. Aslında birçok mafya filmi de bu çeşitler arasında geçen kavga ve çatışmaları konu edinmektedir. Uyuşturucu veya yasa dışı kar getiren işler birçok yasa dışı örgüt veya grubun ilgisini çekecektir. Bu sektörlere giren mafya/çete tipi oluşumlar öncelikle kendi aralarında çatışırlar.

Bu çatışmalardan kimse karlı çıkamadığında ve ölümlerin sayısı oldukça arttığında çete liderleri bir araya gelip savaşmak yerine anlaşmaya karar verirler. Tam da bu noktada KARTEL anlaşması yapmaya çalışırlar. Meksika, Kolombiya gibi ülkelerde en büyün grupların olmasının yanı sıra bütün dünyada da çeşitli şekillerde uyuşturucu kartelleri oluşur. Bu gruplar çoğunlukla bölgeler üzerinden anlaşmaya varırlar. Anlaşma gereği kimse kimsenin bölgesinde satış yapmayacak böylece çatışma olmadan da herkes kendi getirisini koruyacaktır.

Hangi Piyasada Oluşur?

Piyasalar söz konusu olduğunda kartel hangi piyasada oluşur sorusu da önem kazanır. Cevap ise her piyasada oluşabilir şeklindedir. Bu ister telekomünikasyon olsun ister uyuşturucu olsun, ister otobüs ve ulaşım firmaları olsun; az sayıda arz edenin bulunduğu her yerde ve her piyasada kartel oluşabilir.

Yazar: Neslihan ERTAŞ

Kaynakça

• www.ekonomihukuk.com
• www.kanalfinans.com
• www.dergiler.ankara.edu.tr

windows 10 education