Borsada FOMO Nedir? Başa Çıkma Yolları | 2023

Borsada FOMO Nedir?

Piyasalarda işlem yapan çoğu yatırımcının karşı karşıya kaldığı davranışsal anormalliklerden biri FOMO’dur. Borsada FOMO (İngilizce: Fear of missing out) kazançlı yatırım fırsatları kaçırma korkusu olarak çevrilebilir. Kaçırma korkusu aslında daha geniş bir konudur. Daha geniş bir tanım yapılacak olunursa FOMO; diğer insanların sahip olduğu şeylere bakıp aynısını kendimiz için için istediğimizde ortaya çıkan sosyal etkileşimler ( özellikle sosyal medya etkileşimleri) ile ortaya çıkan bir durumdur. Duygularınız dürtülerinizi harekete geçirerek rasyonel olmayan şekilde düşünmeden karar almanıza neden olur.

Borsada çok iyi teknik analiz ya da temel analiz bilseniz de ya da yılların tecrübesine sahip olsanız da gerçekten para kazanabilmeniz için psikolojinizi de iyi yönetmeniz gerekir. Psikolojinizi kontrol edemezseniz bilginizi de etkili şekilde kullanamazsınız. FOMO, yatırımcıların fırsat olduğunu düşündükleri bilgilere/haberlere aşırı tepki vermesine neden olan bir duygudur. Birçok yatırımcı ise kazançlı bir fırsatı kaçırma korkusu nedeniyle örneğin, elinde uzun süredir tuttuğu hisse yeterince gitmediğinde ya da oynaklık gösterdiğinde başka bir hisseye geçiş yapmaya meyillidir. Sattığı hisse gitmeye başlayınca da üzülür ya da daha yukarıda yeniden satın alarak maliyetini kötüleştirir. Bir hisse senedi, kripto para ya da endeskte trend başlayınca FOMO duygusu aktif hale geçmeye başlar. Bunun haricinde de yatay piyasalarda (testere piyasası) oynaklığın yüksek olduğu dönemlerde elindeki hisseler kazanç getirmediğinde ama başkalarının seçtiği hisseler getiri sağladığında yatırımcılar FOMO hissetmeye meyilli olabilirler.

FOMO Neden ortaya çıkar?

Birçok insanın yatırım tarzı, kişiliği ile ilgili olarak birbirinden farklıdır. Bazı yatırımcılar; günlük al-sat (daytrade) ederken bazıları orta ve uzun vadeli yatırım yapmaya daha yatkındır. Bu fark kişilerin risk alma ya da sabır etme özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Davranışsal finans alanındaki çalışmalar da zihinsel tuzakların FOMO yaşama ihtimalimizi arttırdığını göstermektedir. FOMO yaşamamıza neden olan ana faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Hızlı Kazanç İhtimali: Yatırımcılar, hızlı kar elde etme fırsatını kaçırmamak için belirli bir varlığa yatırım yapmaya hızla karar verebilirler.
• Sürü Psikolojisi: Piyasada diğer yatırımcıların veya trader’ların hareketlerini takip eden sürü psikolojisinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Birçok kişi aynı varlığa yatırım yapmaya başladığında, diğerleri de katılmak isteyebilir.
• Sosyal Medya ve Haberler: Sosyal medya, finansal haberler ve dedikodular, fırsatları kaçırma korkusunu artırabilir. Olumlu haberler veya yükselen varlık fiyatları hakkında yapılan paylaşımlar, yatırımcıların ilgisini çekebilir.
• Geçmişteki Başarılar: Bir hisse senedi ya da yatırım aracı geçmişte büyük kazançlar elde etmişse, yatırımcılar o varlığa yatırım yapma konusunda daha fazla eğilim gösterebilirler.

FOMO dürtüsel bir davranış şeklidir. Dürtüsel davranış ise kişinin çok düşünmeden anlık tepkiler vermesine neden olur. Bu durum piyasada çıkan hisse senetlerine atlamak şeklinde kendini gösterebilir. Tam tersi de düşen hisse senedini hemen elden çıkarmaya çalışmak şeklinde kendini gösterebilir.

FOMO Gösteren Yatırımcı (Trader) Davranışları

Yatırım yapan kişinin karakter özelliklerine göre FOMO gösterme şekli de birbirinden farklılaşabilir. Aşağıda farklı FOMO tiplerine bakabilirsiniz.

• Takipçi olmak(Follower): Yatırım piyasasında sürüyü takip etmek, sürü psikolojisi ile hareket etmek tehlikeli olabilir. Diğer yatırımcıların kendi sistemlerini uygulayarak para kazanması sizin de aynı şekilde para kazanacağınız anlamına gelmez. Diğer yatırımcıların yatırım yaptığı bağlamı bilmeden;  “benim bilmediğim bir şey biliyorlar şeklinde düşünmek”  tehlikelidir. Diğer yatırımcıların Nasıl, Neden ve Ne zaman alım satım yaptıklarını bilemezsiniz. Davranışsal Finansta Sürü Psikolojisi hakkındaki yazımıza göz atabilirsiniz.
• Spontane yatırım kararı: Bir yatırımcının “bir dene ve ne olacağını gör” demesi alışılmadık bir durum olmasa da yatırım kararı vermek için oldukça kötü bir yoldur. Bir disiplinden giriş ve çıkış stratejisinden yoksun yatırım kararlarının başarı şansı oldukça düşüktür.
• Aşırı iyimserlik hali (Optimist): Bir hissenin temel göstergelerini bilmeden, kasanızı ve riskinizi yönetmeden “bir tavan alsam yeter” mantığı ile sadece yüzde kazanca odaklanmak kötü bir yatırım stratejisidir (teknik analiz ile işlem yapan day trader değilseniz). Yatırımcı tipinize uygun değilse günlük işlem sürdürülebilir bir strateji değildir. Tavandan alıp dipten satma ihtimaliniz oldukça yüksektir.
• Geriye dönüp bakma eğilimi: Hatalı bir işlemden sonra, yatırımcılar genellikle geçmişe odaklanır ve kendilerine “bunun olacağını bilmeliydim” derler. Davranışsal finansta buna doğrulama önyargısı ya da geri görüş önyargısı da denir. Geçmişteki hatalı kararlarınıza bakıp “bilmeliydim” diyorsanız FOMO gösteriyorsunuzdur. Çünkü bir plana sadık kalmadan işlem yapıp zarar ettiğiniz için yeni planlarınızdan da emin olamıyorsunuz. Davranışsal finansta Geri Görüş Önyargısı ve Pişmanlık Teorisi makalemize göz atabilirsiniz.
• Kıskançlık gösterme: Kıskançlık, fırsatları kaçırma korkusunu tetikleyen duygu durumlarından biridir. Herkes bir fırsattan faydalanıyorsa, kıskanç bir yatırımcının faydalanmaması haksızlık olur. Bu nedenle dürtüsel şekilde diğerlerini takip edebilir.
• Kısa görüşlü olma: Piyasada fırsatlar bitmez! Kaybetme korkusu zihniyetinde olmak davranışsal bir önyargıdır. Bu önyargı piyasanın birçok fırsat sunduğunu fark etmenizi önleyerek hatalı kararlar almanıza neden olur. Bir fırsatı kaçırdığınızda bunlardan ders çıkararak bir sonraki fırsatı sabırla beklemeye ve bu dönemde de önceki fırsatı neden kaçırdığınızı öğrenmeye çalışın. Olabileceklere odaklanan kısa görüşlü yatırımcılar genellikle başarısız olurlar.

Fırsatları Kaçırma Korkusu Nelere Sebep Olabilir?

• Aceleci Kararlar: Fırsatları kaçırma korkusu ile hareket eden yatırımcılar, düşünmeden aceleci kararlar alabilir.
• Fiyat Zirvesi Yakalama Riski: Yatırımcılar, bir varlığın fiyatı zirve yaptığında veya düşmeye başladığında piyasa FOMO ile yatırım yapmış olabilirler, bu da kayıplara yol açabilir.
• Stres ve Kaygı: Piyasa FOMO yaşayanlar, piyasa dalgalanmaları nedeniyle sürekli olarak stres ve kaygı yaşayabilirler.

FOMO ile Başa Çıkma Yolları

Yatırım yapan insanlar bazen haftalar süren bir araştırma sonucu karar verirler. Faaliyet Raporlarını okur, Kap Haberlerini takip eder ve bunlara oldukça emek verirler. Hisseyi aldıktan sonra elindeki hissenin kısa süredeki getirisi çok değilken diğer hisseler ile ilgili yazılanlar önüne düşmeye başlar “– Benim hissem %x kadar gitti.” Bazı yatırımcılar kendi getirileri ile diğerlerinin getirilerini karşılaştırıp aldığı kararı sorgulamaya başlar. Bu haberlerin paylaşımların sayısı arttıkça “ben ne kaçırıyorum acaba” diye düşünmeye başlayabilir.

Aldığı hisse bir müddet daha istediği gibi gitmez ise çok zaman harcayarak ki doğru olmasına rağmen hisseyi anlık bir kararla  satarak başka hisseye atlar. Bir süre sonra satmış olduğu hissenin çok daha hızlı gittiğini gördüğü için de pişmanlık yaşar. Bu ve buna benzer birçok hikaye yatırımcıların sıklıkla yaşadığı FOMO kaynaklı durumdur. Buna benzer hatalı kararları azaltabilmek için bir disiplin geliştirmek oldukça önemlidir.

FOMO ile başa çıkmanın tek bir yolu yoktur. Kişilik özelliğinize göre farklı duygusal tepkiler gösterebilirsiniz. Kendinizi tanımaya başlamak başa çıkabilmenin en önemli maddesidir. Aşağıdaki bazı tavsiyeler fırsatları kaçırma korkusu ile aldığınız hatalı yatırım kararlarını azaltmanıza yardımcı olabilir;

• FOMO nedeniyle alınan hatalı kararlardan biri alırken uzun zaman harcadığınız bir hisse senedini ya da yatırım aracını satarken de uzun süre düşünmemektir. Yatırım yapmaya karar verirken uzun süre harcadığınız bir hisse senedini neden satmanız gerektiği konusunda da uzun süre kafa yormalısınız. Alırken bir hafta araştırıp, 10 dakikada satmaya karar vermeyin.
• Sosyal Medya Etkileşimleri (Twitter, Telegram, Forumlar vd.), günümüzde FOMO’nun en önemli kaynaklarından biridir. Sosyal medyada geçirdiğiniz zamanı azaltın. Sosyal medya algoritmaları sizin tıkladığınız bir haber sonucu size o hisse senedi, kripto veya konu hakkında daha çok haber getirir. Siz de daha çok FOMO hissetmeye başlarsınız. Sosyal medyada zaman geçirecekseniz bile bunu işlem saatleri dışında yapmaya özen gösterin.
• FOMO belirtileri göstermeye başlayıp başlamadığınızı kontrol edin. Birçok yatırımcı ;huzursuzluk, kaygı hissetmeye başladığında, günlük hatalı işlem sayısı arttığında bu duyguyu yaşıyordur. Böyle durumlar için kendinize bir hissede pozisyon almamak için zaman tanıyın. Örneğin; hatalı işlem sayınızın fazla olduğu dönemlerde dikkatinizi başka bir şeye vererek ekran başından uzaklaşın.
• Kişiliğinizin hangi yatırım tarzı ile ilişkili olduğunu bulun. Kısa vadeli, Day trader, Uzun vadeli vd.  Fırsatı kaçırma korkusu sizi çok etkiliyorsa ve hatalı kararlar almanıza neden oluyorsa; oynaklığın yüksek olduğu piyasa ve ürünlerde işlem yapmayın. Yatırım Fonları ya da BES birikimi gibi daha zor satabileceğiniz veya satsanız da işleminizin sonucunu hemen alamayacağınızı bildiğiniz yatırım ürünleri sizin için daha uygun olabilir.
• Dürtüsel şekilde yaptığınız işlemler için bir günlük tutun ya da Excel dosyası oluşturun. FOMO’nun size maliyetini çıkarın. Bu sayede hatalı işlem yapma sayınızı da minimum tutmak için kendinizi daha rahat ikna edebilirsiniz.
• Elinizdekinin değerini kendinize sürekli hatırlatın. Dimyata pirince giderken eldeki pirinçten olmayın.
• Piyasada al-sat sayınız oldukça yüksekse ama bir getiri elde edemiyorsanız dürtüsel davranışınız hakkında bir uzmanla Bilişsel Davranışçı Terapi alabilirsiniz.
• Stoacılık felsefesi hakkında kitap okuyabilirsiniz. Son zamanlarda motivasyon ve zenginlik öğütleri veren birçok sayfa stoacılığın erdemleri ile ilgili paylaşım yapmaktadır. Stoacılık sebat etme, aç gözlülüğü azaltma gibi konularda sizde farkındalık yaratarak FOMO’nun zararlı etkilerini azaltabilir. Yunanlı filozof Epiküros ve Romalı Marcus Auerelius, Seneca’nın kitapları bu konuda yardımcı olabilir.